Εντυπώσεις από τη σύγχρονη Παλιά Ελλάδα

«Πόσο όμορφα μπορεί να είναι τα πιο απλά πράγματα…», είναι μια κοινοτοπία που έχουμε ακούσει να εκφράζεται από πολλούς αλλά, σίγουρα, κι εμείς οι ίδιοι έχουμε πιάσει τον εαυτό μας να τη λέει. Έτσι ένιωσα καθώς ξεκουραζόμουν στο Innsbruck ύστερα από οκτώ ώρες ταξιδιού. «Δεν είναι τυχαίο», σκέφτηκα καθώς έτρωγα Tafelspitz (παραδοσιακό αυστριακό φαγητό: βραστό κρέας με λαχανικά) και πίνοντας μια παγωμένη μπίρα Zipfer - Urtyp, «που αποκαλούν την Αυστρία ‘Disneyland’ της Ευρώπης». Όλα μοιάζουν να είναι μια όμορφη πρόσοψη, ένα περιποιημένο façade. Παραμυθένια! Σπίτια στις πλαγιές των Άλπεων και χιόνι στις κορυφές. Ο ήλιος αντανακλά δεξιά κι αριστερά σαν σποτάκι κι όταν κρύβεται πίσω από κάποιο σύννεφο, αφήνει μια σκοτεινή κηλίδα στο γρασίδι. Οι αγελάδες βόσκουν αμέριμνες. Παραγγέλνω ένα Apfelstrudel. Αν και δεν είμαι φίλος των γλυκών, θεωρώ έγκλημα να μην τα δοκιμάσω στην Αυστρία.
Ξυπνάω σ’ ένα δωμάτιο κοντά στο Brennerpass. Κοιμήθηκα καλά, μα όπως συμβαίνει τακτικά τελευταία, είδα ανήσυχα όνειρα. Νυχτερινές επεξεργασίες των όσων συμβαίνουν στην καθημερινότητα… Ένα πλούσιο πρωινό, γεμάτο χοληστερίνη, και αναχώρηση. Ο ήλιος ξεπροβάλλει δειλά. Από τα σύνορα έχουν μείνει μόνο τα τολ, εκεί που κάποτε γινόταν ο έλεγχος διαβατηρίων. Πόσα έχουν αλλάξει τα τελευταία πέντε - έξι χρόνια!
Η Βενετία δεν απέχει παρά μόνο τρεις ώρες. Έχω περιθώρια να τη δω καθώς περιμένω τον απόπλου του φεριμπότ. Εκκλησίες φτιαγμένες από μάστορες και έργα από καλλιτέχνες όπως ο Tiepolo ή ο Tintoretto. Σκούρα χρώματα. «Πόλη από χρυσάφι κι από σμάλτο…», που λέει ο Καρυωτάκης. Ανακαλύπτω τυχαία το μουσείο Guggenheim, αλλά είναι κλειστό, όπως κάθε Τρίτη. Μου κάνει εντύπωση πόσο άδειοι είναι ορισμένοι δρόμοι… Από τότε που ξαναείδα το «Don’t Look Now» του Nicholas Roeg ή τον «Θάνατο στη Βενετία» του Λουκίνο Βισκόντι είχα εντυπωσιαστεί από τις σκηνές στους άδειους δρόμους και απορούσα πώς είχαν καταφέρει να απομακρύνουν τον κόσμο. Ίσως, τελικά, να μην ήταν και τόσο δύσκολο.
Το «Αρετούσα» είναι ένα σύγχρονο και άνετο πλοίο με εξυπηρετικό προσωπικό. Κάθομαι σε ένα τραπέζι κοντά στο παράθυρο και απολαμβάνω το πρώτο μου (μέτριο) ελληνικό πιάτο, καθώς απομακρυνόμαστε μέσα από τα κανάλια για την Αδριατική.
Ύστερα από ταξίδι διαρκείας 32 ωρών αποβιβαζόμαστε στην Πάτρα. Είναι 6 π.μ.! Η περιπέτεια ξεκινάει. Δύσκολο να βρεις πινακίδες με κατεύθυνση τον Πύργο. Ωστόσο, μέχρι το μεσημέρι καταφέρνω να δω την πευκοφυτεμένη ακτή Καλόγρια, τα λουτρά Κυλλήνης και να επιβιβαστώ στο πλοίο για Κεφαλονιά. Η πρώτη εντύπωση από το Αργοστόλι: ο μονόδρομος ισχύει για όσους έχουν την ευγενή καλοσύνη - γενικά, στη σύγχρονη Ελλάδα η ευγένεια αποτελεί μέρος του κεφαλαίου «Θρύλοι και Παραδόσεις» - να υπακούσουν στα διεθνή σήματα της τροχαίας. Οι υπόλοιποι δρουν κατά βούληση. Είναι ελεύθερα πνεύματα και δεν δεσμεύονται από συνωμοτικούς κανονισμούς. Οι τροχονόμοι κάνουν όχι μόνο τα στραβά μάτια, αλλά βοηθούν και τους γνωστούς τους νταλικέρηδες να παρανομήσουν ανώδυνα!
Το Φισκάρδο είναι όμορφο και αναλογίζομαι πόσο πιο όμορφο ακόμη θα μπορούσε να είναι αν… όχι όμως, δεν θα χαλάσω τις διακοπές μου από την πρώτη μέρα. Σύμφωνα με την ιστορία πήρε το όνομά του από τον πειρατή Roberto Guiscardo, που κατόρθωσε να αράξει στο λιμάνι του το 1185 και να καταλάβει ολόκληρο το νησί. Κάθομαι στο μπαλκόνι μιας πανσιόν και βλέπω τα κότερα στο μικρό, φυσικό λιμάνι. Από κάτω λεμονιές. Κοντεύει επτά και έχει βγάλει ψύχρα. Φαγητό στης Τασίας. Δυστυχώς έχω καθίσει με την πλάτη μου γυρισμένη προς το μέρος της και μπορώ μόνο να την ακούω να μιλάει ακατάπαυστα στο κινητό της. Η Έλσα Μάξγουελ του νησιού;
Έχοντας κοιμηθεί νωρίς, κατά τις έντεκα, ξυπνώ στις δέκα. Κόντεψα να κλείσω δωδεκάωρο ύπνου, αλλά με στομαχικές διαταραχές ύστερα από τη νόστιμη, αλλά βαριά κρεατόπιτα. Δυο χελιδόνια μπαίνουν μέσα στο δωμάτιο και ξαφνιάζονται πιο πολύ από μένα.
Πρωτοαντικρίζω την παραλία του Μύρτου από ψηλά, ένα απέραντο τιρκουάζ ανάμεσα στην πράσινη βλάστηση. Είναι τόσο όμορφη, που δεν πιστεύω ότι υπάρχει ατραπός που να οδηγεί μέχρι κάτω. Ωστόσο, σε λίγες στροφές ξεπροβάλλει ένας δρόμος, που βέβαια τον ακολουθώ μέχρι να βρεθώ δίπλα στα λίγα παρκαρισμένα αυτοκίνητα. Απλώνω την πετσέτα μου στη φαρδιά παραλία με τη λευκή άμμο και βουτάω στα κρύα, βαθιά και ιδιαίτερα αλμυρά νερά… Πιστεύω πως κάπως έτσι πρέπει να ένιωθαν όσοι έβγαιναν από την κολυμπήθρα του Σιλωάμ. Αργότερα, περιγράφοντας την εμπειρία στην Τασία, μαθαίνω πως πριν από δύο χρόνια η παραλία αυτή στόλιζε την αφίσα του ΕΟΤ. «Είχε πίσσες;» με ρώτησε; Ενήμερη για τα πάντα ήξερε, χωρίς να έχει πάει, ότι την προηγούμενη ο αέρας είχε βγάλει πίσσα στην ακτή. Ίσως γι’ αυτό να καθάριζαν οι φαγάνες… Θέλει να μάθει τα πάντα για τη Σάμη. Εκεί έχουν στηθεί τα σκηνικά για τα γυρίσματα της ταινίας «Το Βιολί του Λοχαγού Corelli» με τον Nicolas Cage και την Penelope Cruz. Πέρασα, έριξα μια ματιά και έβγαλα μερικές φωτογραφίες.
Διασχίζοντας κάθετα το νησί, από Βορρά προς Νότο, η φύση οργιάζει. Ο πανύψηλος Αίνος (1680μ.) είναι γεμάτος λιλά και κίτρινα χρώματα και μυρωδιές από θυμάρι. Τα Κουρκουμελάτα (η κατάληξη –άτα είναι χαρακτηριστική πολλών τοπωνυμίων της Κεφαλονιάς) κτίστηκαν εκ νέου, ύστερα από τον καταστρεπτικό σεισμό του 1953, με χρήματα του πλοιοκτήτη – ευεργέτη Γ. Βεργώτη. Είναι το μόνο μέρος που έχει πεζοδρόμια! Από την Πεσάδα φεύγει το ferry για τη Ζάκυνθο, σ’ ένα ταξίδι που διαρκεί μιάμιση ώρα.
Είναι Κυριακή πρωί και έχει συννεφόκαμα. Η πλατεία με το άγαλμα του Διονυσίου Σολωμού είναι όμορφη, αλλά η πόλη δεν λέει πολλά. Έχει θόρυβο και αρκετή σκόνη. Στο μουσείο υπάρχουν δύο τέμπλα από ναούς του 16ου αιώνα, που καταστράφηκαν από τους σεισμούς του 1953 και αρκετές σκουρόχρωμες αγιογραφίες από τον 18ο αιώνα, των εκπροσώπων της Επτανησιακής Σχολής Νικόλαου Καντούνη και Νικολού Κουτούζη, σε τεχνοτροπία βενετσιάνικης αναγέννησης (Τιτσιάνο, Ελ Γκρέκο…). Στον Κουτούζη (1742 – 1813), που ήταν παπάς αλλά και συγγραφέας, ανήκουν οι «Βωμολοχικές Σάτιρες Ιερέων». Σε μια άλλη πλατεία, η προτομή του Γρηγόρη Ξενόπουλου, δώρο ενός γυμνασίου από την Αθήνα. Στην εκκλησία του Αγίου Διονυσίου δεν επιτρέπεται η είσοδος σε άνδρες με βερμούδα, εκτός και αν λαδώσεις τον… υπεύθυνο, που επιμένει να μου δώσει ένα παντελόνι. Θέλω να τον ρωτήσω αν σκανδαλίζεται ο άγιος ή ο ίδιος από τις αντρικές γάμπες, αφού οι γυναίκες μπαίνουν με φούστα, η οποία μάλιστα σαφώς προτιμάται από το παντελόνι, την ώρα που βγαίνει κάποιος κύριος με σορτ (πιο κοντό παρακαλώ από το δικό μου, και - ας μου επιτραπεί - η όλη εικόνα του μάλλον ακαλαίσθητη). Δεν περιμένω να λυθούν οι απορίες μου, αλλά ρωτάω τον επιστάτη γιατί και πώς; «Δεν ήταν μέσα» μου απαντάει με άνεση Μινχάουζεν, ενώ η παρέα του κυρίου τον περιμένει έξω και αναρωτιέται αν έβαλε μέσο για να μπει… Τι λέει ο Χριστόδουλος για αυτά θα ήθελα να μάθω, αλλά μάλλον δεν θα συναντηθούμε στον Παράδεισο…
Νοτιότερα, οι οικισμοί Καλαμάκι και Λαγανάς, έχουν μετατραπεί σε κακόγουστα βρετανικά θέρετρα τύπου Brighton. Ροδαλοί Εγγλέζοι κυκλοφορούν πίνοντας μπίρες απροστάτευτοι στον ήλιο του καταμεσήμερου και δεν μπορώ παρά να θυμηθώ τον σπουδαίο συμπατριώτη τους Nöel Coward και το «Mad dogs and Englishmen go out in the mid-day sun...». Μακριά!
Στην πανσιόν του Φισκάρδου δεν είχα απαίτηση να στρώνουν τα κρεβάτια (ωστόσο θα έπρεπε να κόβουν αποδείξεις), αλλά στο ξενοδοχείο της Ζακύνθου ALBA; Χώρια που τα υδραυλικά και στα δύο μέρη είναι για… γκρέμισμα. Οι δε αποχετεύσεις, γενικά στην Ελλάδα, θα πρέπει να έχουν διάμετρο ανάλογη του εγκεφάλου του κατασκευαστή τους. Πουθενά δεν έχω δει να βουλώνουν ευκολότερα!
Ύστερα από ένα ανούσιο πρωινό με φρυγανιές (εκ των ουκ άνευ του Greek breakfast), απαίσιο χυμό, μαρμελάδα, βούτυρο και μέλι αναχωρώ για την Κυλλήνη και από εκεί για την Ολυμπία με καταρρακτώδη βροχή. Πριν από μερικές μέρες δεν άναψε η φλόγα στο Ηραίον, κατά την τελετή της αφής της για τους Ολυμπιακούς αγώνες του Sydney και τώρα παίζεται το παιχνίδι της υπαιτιότητας. Η υπευθυνότητα των πολλοστών «παραγόντων» σταματάει και δηλώνουν ανεύθυνοι όταν έρχεται η στιγμή να λογοδοτήσουν. Αθάνατη Ελλάδα! Στο μουσείο, οι μετόπες του Ναού του Διός με αναπαραστάσεις των δώδεκα άθλων του Ηρακλή, αλλά κυρίως ο Ερμής του Πραξιτέλη (330 π. Χ.) και η παλαιότερη Νίκη του Παιωνίου (421 π. Χ.) αποτελούν τα σπουδαιότερα εκθέματα. Η τοποθεσία του αρχαιολογικού χώρου είναι ασυναγώνιστη, όπως άλλωστε και όλη η διαδρομή ανατολικά, με κατεύθυνση την Αρκαδία. Εδώ ξεκίνησαν οι Ολυμπιακοί Αγώνες γύρω στο 776 π. Χ., όπου μόνο η νίκη (και όχι η συμμετοχή) ήταν αυτό που μετρούσε. H άλτις είναι το ιερό πεδίο, όπου σύμφωνα με την παράδοση βρισκόταν ο τάφος του Πέλοπα (Πελοπείον), του μυθικού βασιλιά που έδωσε το όνομά του στην Πελοπόννησο, αφού είχε νικήσει σε μάχη - με όχι ιδιαίτερα τίμια μέσα - τον πατέρα της Ιπποδάμειας Οινόμαο, και κατέκτησε τόσο το βασίλειο όσο και την κόρη του. Στη σύγχρονη Ελλάδα παρακολουθώ άλλοτε με αμηχανία κι άλλοτε με αγανάκτηση τα ψέματα της τηλεόρασης. Δεν ήταν μήπως οι Ορθόδοξοι Χριστιανοί που κατέστρεψαν τα αρχαία αγάλματα; Δεν ήταν ο Βυζαντινός αυτοκράτορας Θεοδόσιος, που κατήργησε το 393 μ. Χ. τους Ολυμπιακούς Αγώνες ως «ειδωλολατρικούς», πριν επανέλθουν το 1896 ύστερα από πρωτοβουλία του «δυτικού» βαρόνου, ιστορικού και παιδαγωγού Pierre de Coubertin και του παραγνωρισμένου Δημήτριου Βικέλα;
Βρίσκω κατάλυμα στα Λαγκάδια, ένα χωριά χτισμένο από πέτρα και κεραμίδι, στην πλαγιά του βουνού. Το ξενοδοχείο Μανιάτης είναι πολύ περιποιημένο, έχει εξαιρετική θέα, αλλά το βράδυ δεν μπορώ να κοιμηθώ από έναν απροσδιόριστο θόρυβο. Όταν κατά τις πέντε καλώ τη ρεσεψιόν - δηλαδή την ιδιοκτήτρια -, το ανεξήγητο μυστήριο λύνεται: υπάρχουν πλαστικές καρέκλες στην ταράτσα που μετακινούνται από τον αέρα! Θυμάμαι ένα παρόμοιο φαινόμενο, που αντιμετώπισα σ’ ένα… νεκροταφείο της Σαντορίνης, αλλά αυτά είναι άλλο θέμα. Η Αρκαδία παινεύεται από την εποχή του Βιργιλίου και έχει γίνει συνώνυμη του επιθέτου «βουκολικός». Πράγματι, βοσκοί συνοδεύουν τα κοπάδια τους στα καταπράσινα εδάφη, ανάμεσα στις κορυφές τους Μαινάλου. Το βράδυ μου είναι δύσκολο να αντισταθώ στο κατσικάκι με τις πατάτες στο φούρνο.
Ύστερα από ένα πρωινό με βούτυρο, μέλι και ολόφρεσκο ψωμί ξεκινάω για εξερεύνηση της περιοχής. Φτάνω έτσι μέχρι την αρχαία Μαντινεία. Ο χώρος είναι περιφραγμένος, αλλά επιτρέπεται η είσοδος από μια σιδερένια αυλόπορτα. Μαζί με την Τεγέα και το Παλλάντιον αναφέρεται ως μία από τις τρεις πόλεις που βρίσκονται σε υψόμετρο 600 μ. Ερείπια τειχών και ενός θεάτρου, που τοποθετείται στο 360 π. Χ. Απέναντι από τη σιδερένια αυλόπορτα βρίσκεται η πιο περίεργη εκκλησία της Ελλάδας. Η Αγία Φωτεινή, χτισμένη το 1970-72, αποτελεί μια αναδρομή στην ελληνική αρχιτεκτονική ιστορία, καθώς εκπροσωπεί όλους τους γνωστούς ρυθμούς. Συμπτωματικά, βρίσκεται εκεί ο αρχιτέκτονας και εξηγεί το έργο του στους δασκάλους ενός σχολείου παιδιών με ειδικές ανάγκες, που χαλάνε τον κόσμο. Εξίσου κιτς μου φαίνεται και το Art-Hotel Μαίναλον, στη Βυτίνα, δημιούργημα ενός Αθηναίου γκαλερίστα. Ο αρχαίος Ορχομενός, βορειοδυτικά της Μαντινείας, μνημονεύεται ήδη από τον Όμηρο. Το καταπράσινο τοπίο κλέβει την παράσταση από τα λιγοστά ευρήματα. Είναι μέσα Μαΐου και κάνει κρύο, ακόμη και το μεσημέρι, σε σημεία που δεν χτυπά ο ήλιος.
Τα σπίτια στη Δημητσάνα, γενέτειρα του αμφιλεγόμενου Πατριάρχη Γρηγορίου Ε’, που απαγχονίστηκε στην Κωνσταντινούπολη και του Παλαιών Πατρών Γερμανού, μοιάζουν να είναι τοποθετημένα στην καταπράσινη πλαγιά, όπως τα στολίδια στο χριστουγεννιάτικο δέντρο. Αετοφωλιά, να σου κόβεται η ανάσα! Το ομορφότερο «βουνίσιο» χωριό της Ελλάδας; Εκκλησίες παντού. Και χτίζονται διαρκώς καινούριες - εκτρώματα. Οι άντρες ντυμένοι με καφέ και γκρι χρώματα. Ελάχιστες γυναίκες κυκλοφορούν. Υπάρχει νόμος που λέει ότι τα εστιατόρια πρέπει να έχουν υφασμάτινα τραπεζομάντιλα, μου εξηγεί κάποιος. Δεν λέει όμως ότι δεν πρέπει να στρώνουν χαρτί από πάνω τους! Ποιος κοροϊδεύει ποιον ήθελα να ήξερα.
Διασχίζω την όμορφη Αρκαδία προς τον Νότο. Μετά την Καρύταινα (λίγο υπερβολικά, αναφέρεται ως «ελληνικό Τολέδο» στον ταξιδιωτικό οδηγό) και την Ανδρίτσαινα, έρχονται οι Βάσσες στα σύνορα τριών νομών (Ηλείας – Αρκαδίας – Μεσσηνίας), με τον Ναό του Επικούρειου Απόλλωνα (έργο του Ικτίνου), που λύτρωσε τους κατοίκους της περιοχής από λοιμό. Είναι καλοδιατηρημένος, με κολώνες από ασβεστόλιθο, αλλά καλυμμένος από μια τέντα για προστασία. Οι αρχαιολόγοι εργάζονται αδιάκοπα για τη συντήρησή του, χρηματοδοτημένη κατά 75%, όπως τα περισσότερα έργα που γίνονται, από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Διασχίζοντας τα όρια των νομών και πλησιάζοντας προς τη θάλασσα, το τοπίο αλλάζει. Τα θεόρατα δέντρα της Αρκαδίας δίνουν τη θέση τους σε χαμηλότερα. Η Κυπαρισσία είναι γνωστό τουριστικό θέρετρο, προσωπικά ξέρω τέσσερις Γερμανούς που έχουν σπίτια εκεί γύρω. Νοτιότερα, σε απόσταση 12 χιλιομέτρων όλο κι όλο - ατέλειωτων όμως, έτσι όπως ο δρόμος είναι στενός και γεμάτος στροφές - από τη θάλασσα, στο Χριστιανό ή Χριστιανούπολη, ο χρόνος έχει σταματήσει ανάμεσα στα ελιόδεντρα. Παλιά έδρα του επισκόπου Μεσσηνίας (μέχρι και το 1837), έχει μια γιγαντιαία εκκλησία - Μεταμόρφωση του Σωτήρος - από το 1070. Κατεβαίνω μέχρι τον απομονωμένο Κόλπο της Βοϊδοκοιλιάς και συνεχίζω με κατεύθυνση την Πύλο, όπου εκπλήσσει η ιδιαίτερα μεγάλη πλατεία συγκριτικά με την έκταση της κωμόπολης με τους γερο-πλάτανους. Το δωμάτιο 302 στο ξενοδοχείο Αρβανίτη είναι ήσυχο, ευρύχωρο, έχει υπέροχη θέα στον κόλπο και το νησάκι Σφακτηρία και - αχρείαστο - κλιματισμό. Επιπλέον το καθαρίζουν και στρώνουν τα κρεβάτια. Κι όλα αυτά στην τιμή των 8.000 δρχ. τη βραδιά. Όσο κοστίζει μια μερίδα λυθρίνια!
Το ανάκτορο του Νέστορα, συντρόφου του Οδυσσέα στον Τρωικό Πόλεμο, θεωρείται το πιο καλοδιατηρημένο της Μυκηναϊκής εποχής (13ος αι. π. Χ.). Ιδιαίτερα εντυπωσιακή είναι η μπανιέρα με την εσωτερική διακόσμηση στον χώρο της βασίλισσας. Συμπαθητικό και το μικρό μουσείο στη Χώρα με ευρήματα μυκηναϊκών (Υστεροελλαδική εποχή 1550-1100 π. Χ.), αλλά και Μεσοελλαδικών χρόνων (2000-1990/1550 π. Χ.) από ανασκαφές στη γύρω περιοχή,. Η είσοδος είναι δωρεάν γιατί σήμερα γιορτάζεται η Παγκόσμια Μέρα των Μουσείων (18 Μαΐου).
Μπάνιο στη Μεθώνη, όπου «μεθούν οι όνοι» από την ευωδιά των αμπελιών της, κάτω από τη σκιά ενός βενετσιάνικου φρουρίου 13ου αι. Η πιο όμορφη Κορώνη θυμίζει νησί και τα σπίτια στο ψηλότερο σημείο του κάστρου της, θυμίζουν κάποια παρόμοια στα Κάστρα της Θεσσαλονίκης. Στη διαδρομή, η παραλία του Φοινικούντα έχει όμορφα μα αρκετά κρύα ακόμη νερά.
Πίσω στην Πύλο, γνωστότερη ασφαλώς ως Ναβαρίνο από την περίφημη ναυμαχία του 1827, όπου ο ρωσικός – αγγλικός – γαλλικός στόλος κατατρόπωσε τον τουρκικό, βυθίζοντας 55 από τα 82 πλοία του. Ψηλά στο φρούριο λειτουργεί μουσείο με υδατογραφίες που απεικονίζουν επαναστάτες του ’21.
Στην αρχαία Μεσσήνη - και την αρχαιότερή της Ιθώμη - υπάρχουν ευρήματα από ένα Ωδείο και έναν Ναό του Ασκληπιού (1ος αι. μ. Χ.) που, σύμφωνα με τον περιηγητή Παυσανία, πρέπει να λειτουργούσε ως χώρος στέγασης έργων τέχνης, όπως περίπου τα σημερινά μουσεία. Η Ιθώμη ήταν για τους Μεσσηνίους ο τόπος όπου γεννήθηκε ο Δίας, τον οποίο έλουζαν οι Νύφες στην πηγή Αρσινόη. Το ολοκαίνουριο μουσείο (δυο μήνες λειτουργίας) φιλοξενεί (εκτός από μύγες) ρωμαϊκά αντίγραφα αρχαίων ελληνικών αγαλμάτων και αρκετά φαλλικά ομοιώματα, αναθήματα του Ασκληπιείου. Όπως τα διάφορα μέλη του σώματος, που βλέπουμε από χρυσό και ασήμι δίπλα στις εικόνες των εκκλησιών σήμερα.
Στάση στην πανέμορφη Καρδαμύλη, στο ξεκίνημα της χερσονήσου της Μάνης. Νοτιότερα η Στούπα και ακόμη πιο νότια η Αρεόπολη, που κακώς πολλοί τη λένε Αερόπολη, αφού έχει πάρει το όνομά της από τον θεό του πολέμου Άρη. Για πολλούς εδώ αρχίζει η Μάνη. Τα σύννεφα κατεβαίνουν από τον Ταΰγετο και αιωρούνται πάνω από την πλατεία. Είναι Σάββατο απόγευμα και δύσκολο να βρεις δωμάτιο στον Πύργο Καπετανάκου. Υπάρχει χώρος στον «παραδοσιακό ξενώνα Τσιμόβα». Τα δωμάτια του επάνω ορόφου είναι παραδοσιακά χαμηλοτάβανα, τα κρεβάτια στρωμένα με παραδοσιακά κεντήματα, το σαλόνι γεμάτο με μη παραδοσιακές κούκλες και ζωάκια… Στο ισόγειο κυκλοφορεί η οικογένεια. Ξυπνάς νωρίς το πρωί της Κυριακής, θέλοντας και μη, από τα μεγάφωνα της διπλανής εκκλησίας, που είναι μέσα στα αυτιά σου, εκεί που πίστεψες ότι το βασανιστήριο τελείωσε με το τελευταίο χτύπημα της καμπάνας. Στο πρωινό, ο παππούς της οικογένειας που έχει δει τις γερμανικές πινακίδες του αυτοκινήτου, θυμάται τα λόγια του πατέρα του: «αν κερδίσουν οι Γερμανοί τον πόλεμο, ο κόσμος θα ζήσει καλά» και συνεχίζει με το δικό του πόρισμα «δεν τον κέρδισαν και ιδού τα αποτελέσματα!». Ο εγγονός έχει άποψη για το επίκαιρο θέμα της μη αναγραφής του θρησκεύματος στις ταυτότητες «πάνω από τη θρησκεία και τον νόμο δεν υπάρχει τίποτε!». Άραγε τι εννοεί; Γιατί στην προκειμένη περίπτωση συγκρούονται ο νόμος και η θρησκεία, δηλαδή οι Ιεράρχες εκπρόσωποί της. Ασφαλώς και δεν ανοίγω συζήτηση με τέτοια άτομα. Μέσα σε λίγες μέρες έχω ακούσει τις πλέον κοντόφθαλμες ανοησίες. Ίσως να είναι απόρροια της γεωγραφικής απομόνωσης της χώρας, αφού οι Έλληνες δεν έχουν μάθει ακόμη να συμβιώνουν με άλλους λαούς. «Το όνομα δηλώνει το θρήσκευμα», είναι μια από αυτές. Λες και δεν υπάρχουν Έλληνες Καθολικοί, λες και επειδή κάποιος έχει ελληνικά όνομα είναι και «Έλληνας». Ας κάνουν μια βόλτα σε διάφορα σημεία του πλανήτη, να δούνε παιδιά από μικτούς γάμους, με ελληνικότατα ονόματα, που δεν μπήκαν ποτέ σε ορθόδοξη εκκλησία (ούτε καθολική ή προτεσταντική), ούτε ξέρουν ελληνικά. Εκτός κι αν εννοούν άλλα πράγματα, πιο «αφηρημένα», που δεν μπορώ να συλλάβω, όταν μιλάνε για πολιτιστική και πολιτισμική ταυτότητα. Κάθε φορά που τίθεται θέμα σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Ελλάδα, διαπιστώνεται πόσο υστερεί η χώρα, σε σύγκριση με τις υπόλοιπες της Ε.Ε. Γι’ αυτό και «η χώρα που γέννησε τη Δημοκρατία» καταδικάζεται κάθε τόσο στα ευρωπαϊκά δικαστήρια. Φεύγω το συντομότερο, πριν μου δείξουν το «πολεμικά μουσείο» που διατηρούν, ένα ενυδρείο δηλαδή με όπλα ατάκτως ερριμμένα! Η τιμή ανεβαίνει στις δώδεκα χιλιάδες αντί των προσυμφωνημένων δέκα. Επειδή ήταν «μόνο μια βραδιά». Η λέξη «απόδειξη» τους είναι τόσο ξένη όσο και η έννοια της δημοκρατίας. Και εθνικόφρονες και κλέφτες του κράτους. Σιγά την αντίφαση! Κάτι τέτοιοι τύποι έχουν πάρει τη λέξη «πατριώτης» εργολαβία. Δεν τους κάνω καν τη χάρη να παζαρέψω. Αφήνω τη σπηλιά τους και οδεύω στο σπήλαιο του Δυρού με σταλακτίτες και σταλαγμίτες, παλαιολιθικής εποχής που ανακαλύφθηκε στη δεκαετία του ’50. Κάνω τον γύρο με άλλα επτά άτομα σε μια βάρκα, σαν να βρισκόμαστε στη Αχερουσία. Κάπου εδώ άλλωστε τοποθετείται και η είσοδος του Άδη, από όπου κατέβηκε ο Ορφέας αναζητώντας την Ευρυδίκη. Πάω στοίχημα πως η πλειοψηφία της μάζας, που κόπτεται για την πολιτιστική της ταυτότητα, ξέρει μόνο την τραγουδίστρια με το ίδιο όνομα! Τα αξιοθέατα κτήρια της άγονης χερσονήσου είναι τέσσερις μικρές βυζαντινές εκκλησίες από τον 13ο αιώνα, πάνω στον δρόμο, και οι μεσαιωνικοί πύργοι στα Βάθια, που ανήκουν στον ΕΟΤ.
Τι πιο απλό από το να επιβληθούν κυρώσεις στους υποψήφιους βουλευτές (ίσως βουλευτές σήμερα) που έχουν καλύψει με τα προπαγανδιστικά αυτοκόλλητά τους τις πινακίδες στους δρόμους; Ή έστω να υποχρεωθούν να αναλάβουν να τα αφαιρέσουν – δυο μήνες πέρασαν σχεδόν από τις εκλογές! Μήπως είναι άγνωστοι; Αφού βρίσκουν όμως ακόμη άτομα να τους ψηφίζουν… Αλλά μήπως δεν ξέρουμε για ποιο λόγο; Πάντως κάτι πρέπει να γίνει επειγόντως με την κυκλοφοριακή αγωγή. Δεν είναι δυνατόν να επικρατεί η ζούγκλα του τριπλοπαρκαρίσματος ακόμη και στα χωριά!
Όμορφη στάση αποτελεί το Γύθειο, γνωστό λιμάνι από την αρχαιότητα, με τα παλαιοπωλεία του. Άλλα 150 χιλιόμετρα περίπου κι άλλο ένα φεριμπότ - η διαδρομή διαρκεί ένα δεκάλεπτο, αλλά στα όχι ιδιαίτερα βαθιά νερά επικρατεί πάντα θαλασσοταραχή - μέχρι την Ελαφόνησο, όπου όλα είναι υπερτιμημένα. Ωραίες μα ανεκμετάλλευτες οι παραλίες Σίμος και Παναγίτσα. Η δεύτερη με λίγη πίσσα.
Φτάνω απόγευμα στη Μονεμβασιά (= Μόνη Είσοδος). Λίγα μέτρα πιο πάνω, στ’ αριστερά της πύλης, βρίσκεται το σπίτι που γεννήθηκε ο Γιάννης Ρίτσος. Σημαντική πόλη για τους Βυζαντινούς μέχρι το 1464 και κυρίως για τους Βενετούς, οι οποίοι την κατείχαν μέχρι το 1540 και αργότερα από το 1690 μέχρι το 1715. Επειδή είναι αδύνατο να βρω δωμάτιο εντός των τειχών, συμβιβάζομαι με το ξενοδοχείο Λαζαρέτο, στον βράχο μετά τη γέφυρα, έτσι ώστε να αποφύγω την άσχημη καινούρια πόλη. Η μεσαιωνική είναι σαν σκηνικό. Εντυπωσιακή και πανάκριβη. Ένας καφές 900 δραχμές! Οι αράχνες έχουν απλώσει τους ιστούς τους στη μέση του δρόμου και αιχμαλωτίζουν μύγες και άλλα έντομα. Έχω σκοπό να μείνω μερικές μέρες, αλλά τόσο η συμπεριφορά του ιδιοκτήτη (;) ή υπεύθυνου (;) του ξενοδοχείου, (με πέρασε για «ξένο» και ήθελε να μου πουλήσει φύκια για μεταξωτές κορδέλες, μπροστά στα μάτια μου και - κυρίως - στα αυτιά μου, σε αντίθεση με τη συμπαθέστατη κόρη του, που δεν ήξερε πού να κρυφτεί…) όσο και τα κουνούπια – βρικόλακες, με κάνουν να αλλάξω γνώμη. Δεν μπορείς να κλείσεις τα παράθυρα γιατί το air-condition υπολειτουργεί. Ξυπνάω πριν χαράξει και απολαμβάνω την ανατολή από την ταράτσα. Καθώς φωτίζεται σιγά – σιγά η Νέα Μονεμβασιά, περιμένω να ανοίξει το εστιατόριο για να πιω καφέ. Σ’ αυτό το «πολυτελές» ξενοδοχείο σε «παραδοσιακό» στυλ (όπου «παραδοσιακό» σημαίνει χαμηλοτάβανο), δεν μπορείς να πληρώσεις τον λογαριασμό του δωματίου σου ΚΑΙ του πρωινού σου με πιστωτική κάρτα! Σου κάνουν χάρη που τη δέχονται για το δωμάτιο! Κατά τα άλλα διαφημιστικά των πιστωτικών καρτών υπάρχουν παντού. Η άχαρη πρωινή ρεσεψιονίστ (ο θεός να την κάνει) μου «εξηγεί» ότι το εστιατόριο ανήκει σε διαφορετική εταιρεία από το ξενοδοχείο. Κάτι περίεργο συμβαίνει εδώ και δεν μου αρέσει να ανακατεύομαι με τα πίτουρα, ούτε πρόκειται να χάσω τον χρόνο μου εντοπίζοντας τις κότες... Φεύγω!
Στη Σπάρτη με το πολύ ενδιαφέρον μουσείο (κυρίως τα ψηφιδωτά), μένω ένα βράδυ και - παραδόξως - τρώω και καλό μαγειρεμένο φαγητό, που αν ήταν και ζεστό θα επρόκειτο για το τελειότερο πιάτο των διακοπών. Η μονοτονία της ψησταριάς με έχει τσακίσει. Ασφαλώς και το μόνο που αξίζει ύστερα από λίγο καιρό είναι η ντοματοσαλάτα! Το Sparta Inn φαντάζει ελκυστικό λόγω της πισίνας που διαθέτει, αλλά είναι τόσο βρώμικη που δεν την χρησιμοποιώ.
Ο Μιστράς είναι μια πόλη – φάντασμα ή μια πόλη – μουσείο, που καταγράφει κοντά 800 χρόνια ιστορίας. Στην κορυφή του φυσικά οχυρωμένου λόφου Μυζηθρά, είχαν χτίσει οι Σταυροφόροι του 1249, με ηγεμόνα του φραγκικού δουκάτου τον Guilleaume de Villehardouin (Γουλιέλμο Βιλεαρδουινό), ένα φρούριο, το «Οριόκαστρο», που κατέκτησαν οι Βυζαντινοί το 1262 και που έπαιξε σημαντικά ρόλο στην ιστορία των τελευταίων αιώνων της βυζαντινής αυτοκρατορίας, μέχρι την κατάληψή του από τους Τούρκους το 1460. Εδώ στέφθηκε ο τελευταίος αυτοκράτορας του Βυζαντίου Κωνσταντίνος Παλαιολόγος το 1449, πέντε χρόνια δηλαδή πριν την άλωση της Κωνσταντινούπολης. Δύσκολο να φανταστείς πως γύρω στο 1700 ζούσαν εδώ 42.000 ψυχές και γύρω στις 16.000 το 1800. Τα σπίτια τους έχουν εξαφανιστεί, τα παλάτια διατηρούνται ως ερείπια. Σε καλύτερη κατάσταση βρίσκονται οι πολυάριθμες εκκλησίες και τα μοναστήρια. Ανάμεσα στο κατώτερο και το ανώτερο σημείο της πόλης, μεσολαβούν 300 κάθετα μέτρα, που μέχρι να τα ανέβεις σου κόβεται η ανάσα.
Βρίσκομαι ξανά στην πανέμορφη Αρκαδία, όχι για πολύ όμως, μια σύντομη στάση στην Τρίπολη και κατεύθυνση προς το Ναύπλιο, όπου η κεντρική πανσιόν Ίλιον σε μεταφέρει στη μπελ – επόκ. Παραβάν, έπιπλα, φωτιστικά, ζωγραφισμένα κρεβάτια και προφυλακτικά (!) μέσα σ’ ένα γυάλινο τασάκι στο τραπεζάκι της τηλεόρασης, μεταξωτά σεντόνια, σαγιονάρες αποστειρωμένες, μπουρνούζι φρεσκοπλυμένο και υδρομασάζ στο μπάνιο! Το Ναύπλιο είναι έτσι κι αλλιώς πανέμορφο, η πρώτη πρωτεύουσα της Ελλάδας από το 1823 μέχρι το 1834, την εποχή που η χώρα ξεκινούσε την ελεύθερη πορεία της… Εδώ δολοφονήθηκε ο Καποδίστριας (1831), εδώ θρονιάστηκε ο Όθωνας (1833). Οι Τούρκοι κατέκτησαν την πόλη το 1540 από τους Βενετούς, οι οποίοι την ανακατέλαβαν το 1686 με τον Francesco Morosini για να την ξαναχάσουν το 1715, ύστερα από οκταήμερη πολιορκία, ενώ τους είχε πάρει χρόνια για να κτίσουν το Παλαμήδι! Εδώ επίσης τα εστιατόρια κλέβουν τους τουρίστες έχοντας καταλόγους με διαφορετικές τιμές!
Η γύρω περιοχή είναι ασφυκτικά γεμάτη από αξιοθέατα. Από τα φυσικά φαινόμενα, όπως οι κρατήρες έξω από τα Δίδυμα μέχρι τα αρχαία ευρήματα. Επίδαυρος! Όνομα μυθικό μέχρι τις μέρες μας, συνυφασμένο με την έννοια του θεάτρου! Το θέατρό της, ένα θαύμα ακουστικής χτισμένο τον 3ο αι. π. Χ., αρχικά με 35 κερκίδες στις οποίες 500 χρόνια αργότερα προστέθηκαν άλλες 20, ήταν χωρητικότητας 12.000 θεατών. Ωστόσο, η Επίδαυρος ήταν ένας τόπος αναψυχής και κούρας, ένα spa, όπως θα λέγαμε σήμερα. Ένας μυστικιστικός χώρος που κορυφώνεται με το άβατον, όπου κατέληγαν ύστερα από διάφορες ιεροτελεστίες όσοι αναζητούσαν θεραπεία. Στον ύπνο τους εμφανιζόταν πάντα ο Ασκληπιός και οι ιερείς αναλάμβαναν να ερμηνεύσουν τα όσα τους είπε έτσι ώστε να εφαρμόσουν την κατάλληλη θεραπεία.
Οι Μυκήνες έχουν βαφτίσει με το όνομά τους μια ολόκληρη εποχή, που σηματοδοτεί τον πρώτο ανεπτυγμένο πολιτισμό στην ηπειρωτική Ευρώπη, που ήκμασε μεταξύ 1400 –1200 π. Χ. Εντός των ηλικίας 3500 χρόνων τειχών κατοίκησαν κάποτε ισχυροί βασιλείς όπως ο Ατρέας, ο Αγαμέμνονας και ο Ορέστης, δυναμικές γυναίκες όπως η Κλυταιμνήστρα, η Αντιγόνη και η Ηλέκτρα. Ο Heinrich Schliemann έφερε στην επιφάνεια με τις ανασκαφές του 1876 ολόχρυσα αντικείμενα βάρους 14 κιλών και αμύθητης αξίας. Ακολούθησαν ανασκαφές Ελλήνων και Βρετανών αρχαιολόγων. Εκτός της περίφημης εισόδου με το λιοντάρι, χτισμένης γύρω στο 1250 π.Χ., ίσως το πιο εντυπωσιακό κτήριο σήμερα να είναι το Θησαυροφυλάκιο του Ατρέα, ένας θολωτός τάφος ύψους 13,5 μ. και περιμέτρου 14,5 μ., στον οποίο οδηγεί ένας «δρόμος» μήκους 36 μ. και πλάτους 6 μ. Στη Νεμέα, το επόμενο Σαββατοκύριακο, αναβιώνουν οι αγώνες στο αναπαλαιωμένο στάδιο του 4ου αι. π. Χ, με έπαθλο ένα στεφάνι αγριοσέληνου. Βορειότερα, στην Κόρινθο, εντυπωσιάζει ο Ναός του Απόλλωνα (550 π.Χ.), με τις επτά (από τις αρχικές 38) διατηρημένες μονολιθικές δωρικές κολώνες.
Ύστερα από τις εξαντλητικές πορείες μέσα στο λιοπύρι, η ιδέα για μια βουτιά στο Τολό, φαντάζει δελεαστικότατη. Και, ευτυχώς, μόλις που προλαβαίνω γιατί σε λίγο αρχίζει να βρέχει.
Η ταμίας στο εκδοτήριο εισιτηρίων του Γαλατά για το καραβάκι που πηγαίνει στον Πόρο είναι αγενής (στην ερώτηση αν μπορώ να βγάλω εισιτήριο με επιστροφή, μού απαντάει με ένα «τς») ψεύτρα (μου λέει ότι το εισιτήριο κοστίζει εκατό δραχμές ενώ έχει ογδόντα) και κλέφτρα (δεν μου επιστρέφει ρέστα). Τις δυο τελευταίες αρετές της θα τις αντιληφθώ δυστυχώς πολύ αργότερα, όταν θα επιστρέφω και εκείνη θα έχει σχολάσει από την εξαντλητική δουλειά που κάνει με τόσο κέφι! Ο Πόρος είναι μεγαλύτερος από όσο φαίνεται, με τα παραλιακά μαγαζιά να συνεχίζονται και πίσω από τη στροφή που βγαίνει σαν χερσόνησος προς τη θάλασσα. Η μικρή απόσταση του νησιού από το λιμάνι του Πειραιά βοηθάει τις ημερήσιες εκδρομές των Ιαπώνων και Αμερικανών τουριστών (και βέβαια όλων των υπόλοιπων), που επισκέπτονται την Αθήνα. Εγώ παίρνω το καραβάκι από το Τολό για μια ημερήσια κρουαζιέρα στην Ύδρα και τις Σπέτσες. Εισιτήρια δεν υπάρχουν, φαντάζομαι δεν υπάρχει και έλεγχος από την εφορία. Αντ’ αυτών υπάρχουν πλαστικές μάρκες που συλλέγονται στο τέλος του ταξιδιού. Στην Ύδρα (σαφώς πιο γραφική και χαριτωμένη από τις Σπέτσες), μόλις αποβιβαζόμαστε, αράζει ένα πλοίο από το οποίο βγαίνουν καμιά τετρακοσαριά παπάδες και καλόγριες. Μια παραλία μαυροφορεμένων ρασοφόρων μπερδεύουν τα ίχνη τους μ’ εκείνα του Leonard Cohen.
Η αποκορύφωση του ταξιδιού είναι η επίσκεψη στους Δελφούς. Στους πρόποδες του Παρνασσού, το ιερό του Απόλλωνα δίνει μέχρι και σήμερα την εντύπωση ότι είναι το κέντρο του κόσμου, «ο ομφαλός της γης», και αν δεν ήταν οι τουρίστες, μπορεί να είχες την εντύπωση πως από ώρα σε ώρα θα κάνει την εμφάνισή της η Πυθία, μασώντας φύλλα από τις γύρω δάφνες, για να δώσει ένα χρησμό. Η ανάβαση μέχρι πάνω, στο στάδιο, είναι κουραστική αλλά αξίζει κάθε στάλα ιδρώτα. Και φυσικά το μουσείο με τα αγάλματα του Ηνίοχου, και του αγαπημένου του αυτοκράτορα Αδριανού, Αντίνοου. Μερικά χιλιόμετρα ανατολικότερα, ο Όσιος Λουκάς, είναι ένα μοναστήρι του 10ου αι, με αριστοτεχνικά χρυσά ψηφιδωτά του 11ου αι, που ξεπροβάλλει ανάμεσα από μια κοιλάδα με πυκνή βλάστηση.
Το φυσικό λιμάνι στο Γαλαξίδι αποτελεί καταφύγιο για τα πλεούμενα εδώ και δυο αιώνες, από τότε που κτίστηκε η πάλη. Σαν ένα πέταλο, τα σπίτια της μιας πλευράς αντικρίζουν ένα πυκνό και δροσερό δάσος κωνοφόρων, που οδηγεί στο κτήριο της Σχολής Τουριστικών Επαγγελμάτων. Ένα πραγματικό στολίδι αυτή η κωμόπολη με ελάχιστους κατοίκους, που ωστόσο δεν φαίνεται να είναι σε θέση να περιμαζέψουν τα αδέσποτα σκυλιά, ούτε τα λογής τροχοφόρα που σκουριάζουν εγκαταλελειμμένα στα… προάστια. Τι κρίμα! Τρία ντόπια κωλόπαιδα ρίχνουν ένα σκυλί στη θάλασσα, που αδυνατεί να ανέβει στην προβλήτα, και ένας αστυνομικός κατεβαίνει από το αυτοκίνητό του - για να δει αν πνίγηκε; «Βγάλτε το έξω», λέει μάλλον αδιάφορα, μπαίνει στο αυτοκίνητό του και φεύγει.
Επιστροφή στην Πάτρα μέσω Αντίρριου – Ρίου και επιβίβαση στο ferry, που θα φτάσει ύστερα από τριάντα έξι ώρες στη Βενετία. Στο Αιγαίο μερικά δρομολόγια αναβλήθηκαν εξαιτίας των ισχυρών ανέμων, οι οποίοι ευτυχώς δεν επηρέασαν το Ιόνιο, όπου ο καιρός είναι θαυμάσιος. Κάνω ηλιοθεραπεία διαβάζοντας στο κατάστρωμα. Το πλοίο «Φαίδρα» δεν είναι άσχημο, αλλά το πλήρωμα υστερεί κατά πολύ του «Αρετούσα».
Θα έπρεπε να ήταν διαφορετικά τα πράγματα, αλλά καθώς διασχίζω τις Άλπεις προς τον Βορρά, έχω την εντύπωση ότι επιστρέφω στον πολιτισμό.

2000/2006