Υπερσιβηρικός

Την προηγούμενη φορά που ήμουν στη Ρωσία, η Αγ. Πετρούπολη λεγόταν ακόμη Λένινγκραντ και γινόταν έλεγχος στα έντυπα που εισήγαγες στη χώρα. Από τότε έχουν περάσει μόλις 15 χρόνια, όμως οι αλλαγές που έχουν μεσολαβήσει σε κάνουν να πιστεύεις πως έχουν περάσει μερικά έτη φωτός!

Η πρώτη διαφορετική εντύπωση περιμένοντας μια ώρα στην ουρά (ε, ορισμένα πράγματα παραμένουν ίδια) για τον έλεγχο διαβατηρίων είναι η τηλεόραση που παίζει βίντεο κλιπ αγγλοαμερικανικής ποπ των ’80s. Η αμέσως επόμενη, στη διαδρομή από το αεροδρόμιο Sheremetjevo προς την πρωτεύουσα των 10.000.000 κατοίκων, είναι οι διαφημίσεις. Όπου γυρίσεις να κοιτάξεις υπάρχει κάποιο πλακάτ που εξυμνεί τις αρετές ενός ιδιαίτερα χρήσιμου ή σχεδόν άχρηστου προϊόντος. Στα αριστερά βρίσκεται η Ακαδημία (κάποτε ανάκτορο για τους τσάρους λίγο πριν την είσοδό τους στη Μόσχα καθώς έρχονταν από την Αγ. Πετρούπολη) όπου σπούδασε ο Γιούρι Γκαγκάριν και λίγο πιο κάτω το γήπεδο της Δυναμό, ενώ διάσπαρτα είναι τα μνημεία του Μαγιακόφσκι, του Γκογκόλ και, φυσικά, του Μαξίμ Γκόρκι. Ήδη στις αρχές του 17ου αι. η πόλη αριθμούσε πάνω από 200.000 κατοίκους και παρέμεινε το οικονομικό κέντρο για άλλα διακόσια χρόνια μετά το 1703 που ο Μέγας Πέτρος μετέφερε την πρωτεύουσα στην Αγ. Πετρούπολη...

Το ταξίδι είναι διοργανωμένο από τη μεγαλύτερη λέσχη της Γερμανίας, ADAC, που αριθμεί πάνω από 2.000.000 μέλη – οδηγούς αυτοκινήτων ή μοτοσικλετών. Τα εκατόν εβδομήντα άτομα που συμμετέχουν είναι μοιρασμένα σε μικρά γκρουπ κάτω των είκοσι ατόμων. Έχουν περάσει μόλις λίγες ώρες από την τρομοκρατική επίθεση στο σχολείο του Μπεσλάν στον Β. Καύκασο και κανείς δεν γνωρίζει ακόμη τον ακριβή αριθμό των θυμάτων. Το θέμα απασχολεί τους περισσότερους συνταξιδιώτες που αρχίζουν να γνωρίζονται μεταξύ τους λίγο μετά την άφιξη, όταν συγκεντρώνονται σε ένα εστιατόριο που στεγάζεται στον έκτο όροφο κάποιου κτηρίου στο κέντρο της πόλης για το παραδοσιακό, κατακόκκινο από τα παντζάρια Borscht. Ακολουθεί περίπατος στον πεζόδρομο Αρμπάτ, που δεν διαφέρει σε τίποτε από έναν ανάλογο σε «δυτική» πόλη καθώς εκπροσωπείται όλη η κακογουστιά: από τα σουβενίρ των πλανόδιων μέχρι τις πιτσαρίες και τα McDonalds! Η σύντομη ξενάγηση ολοκληρώνεται με μια βόλτα με το μετρό για να θαυμάσουμε τρεις από τους εξαιρετικούς σταθμούς του πριν καταλήξουμε κατάκοποι στο ξενοδοχείο Renaissance.

Κρεμλίνο σημαίνει κάστρο και υπάρχει ένα σχεδόν σε κάθε πόλη. Όταν όμως οι περισσότεροι κάτοικοι του πλανήτη ακούνε Κρεμλίνο, στον νου τους έρχονται εικόνες από παρελάσεις στην Κόκκινη Πλατεία και το - ξεχασμένο από τον κόσμο πλέον - μαυσωλείο του Λένιν, τη σορό του οποίου η κυβέρνηση σκέφτεται να μεταφέρει στη γενέτειρά του Αγ. Πετρούπολη, όπου είναι θαμμένη και η μητέρα του. Τα στατιστικά στοιχεία λένε ότι το 1991 επισκέφτηκαν το μαυσωλείο τρία εκατομμύρια άνθρωποι, το 2000 μόλις 80.000 και σήμερα δεν υπάρχει ψυχή! Στα ρωσικά χρησιμοποιείται η ίδια λέξη - krasnaja - για τα επίθετα «κόκκινη» και «όμορφη» και οι αυτόχθονες ξέρουν ότι η εκδοχή «Κόκκινη Πλατεία» δεν είναι παρά μια αποτυχημένη μετάφραση της «Όμορφης Πλατείας». Πόσες κακές μεταφράσεις μπορεί άραγε να έχουν επηρεάσει αρνητικά τις διάφορες πολιτικές εξελίξεις; Με πιάνει σύγκρυο στη σκέψη! Προτιμώ να θυμάμαι τη «Ναταλί» του Gilbert Becaud αν και τη δική μας ξεναγό τη λένε Julia.

Ο γνωστός καθεδρικός ναός του Αγ. Βασιλείου με τους εννιά διαφορετικών μεγεθών και χρωμάτων τρούλους, χτίστηκε το 1561 με αφορμή τη νίκη των Ρώσων εναντίον των Τατάρων. Λέγεται πως ο Ιβάν ο Τρομερός τύφλωσε τον αρχιτέκτονα για να παραμείνει το έργο του μοναδικό! Στην πλατεία βρίσκεται και το περίφημο, ήδη από την εποχή των σοβιετικών, πολυκατάστημα GUM, που στεγάζεται σε ένα κτήριο του 1805. Στο τμήμα των CD διαπιστώνω μεγάλη ποικιλία σε τιμές 3 – 5 €. Η ξεναγός επιβεβαιώνει την καχυποψία μου απέναντι στα ελάχιστα διαφοροποιημένα χρώματα των εξωφύλλων: «Είναι πειρατικά!». Περιέργως, τα ασπρόμαυρα εξώφυλλα των Travis και Coldplay, που λογικά θα ήταν εύκολα στη αντιγραφή, έχουν αντικατασταθεί από εντελώς διαφορετικά, έγχρωμα!

Εκτός από την έδρα του Ρώσου προέδρου, το τρίγωνο του Κρεμλίνου περικλείει τρεις ναούς - των Εισοδίων της Θεοτόκου με τους χρυσούς (αναμειγμένους με υδράργυρο) τρούλους και τους σταυρούς που έχουν στη βάση τους την ημισέληνο ως ένδειξη της νίκης του χριστιανισμού κατά του Ισλάμ, της Κοιμήσεως της Θεοτόκου με τοιχογραφίες του Θεοφάνη και του Αντρέι Ρουμπλιέφ, και του Αρχαγγέλου Μιχαήλ όπου θάβονταν οι μεγάλοι ηγεμόνες μέχρι τον Πέτρο - και το αρχαιότερο λαϊκό (μη θρησκευτικό) κτίσμα της Μόσχας. Η εκκλησία έχει αναλάβει τον καθοδηγητικό ρόλο που είχε το κόμμα επί σοβιετικών.

Πέρα από τους ναούς με τους τρούλους σε σχήμα κρεμμυδιού, το τοπίο της πόλης, που δεν εντυπωσιάζει εκ πρώτης όψεως, συμπληρώνεται από μερικούς «σταλινογοτθικούς» ουρανοξύστες ή για άλλους «ζαχαριέρες»! Ο δήμαρχος έχει βάλει σκοπό να γκρεμίσει όλα τα ξενοδοχεία της πόλης, ακόμη και τα πλέον ιστορικά, για να τα αντικαταστήσει με καινούρια, υπερσύγχρονα. Οι ξεναγοί μοιάζουν απαρηγόρητοι. Το Γκόρκι Παρκ μου θυμίζει την ομώνυμη ταινία και μαζί με τον Μόσκοβα το τραγούδι των Scorpions «Wind Of Change».

Η «Νεορώσοι» είναι η νέα τάξη νεόπλουτων που έχει σχηματιστεί χωρίς κανείς να γνωρίζει πώς ακριβώς τα κατάφερε, παρά μόνο ότι πλούτισε από μπίζνες σχετικές με το πετρέλαιο ή το φυσικό αέριο. Από τους 66 δισεκατομμυριούχους που έχει η χώρα στο μεταξύ, οι 36 ζούνε στην πρωτεύουσα και κυκλοφορούν με λιμουζίνες που δεν συναντάς πουθενά αλλού στην Ευρώπη. Το χρήμα δεν παίζει απολύτως κανένα ρόλο γι’ αυτούς – όχι με την κομμουνιστική έννοια της ιδεατής κοινωνίας δίχως χρήματα, αλλά των απεριόριστων απαιτήσεών τους.

Είναι 10 το βράδυ όταν έρχεται η ώρα να επιβιβαστούμε στο ειδικά ναυλωμένο τρένο που περιμένει πανέτοιμο στον διακοσμημένο με art nouveau στοιχεία σταθμό Καζάν. Επιχειρώ να διαβάσω μερικές λέξεις από τον κατάλογο του μπαρ και παραγγέλνω μια μπίρα БАЛТИКА (Μπάλτικα) 3.

Ο υπερσιβηρικός σιδηρόδρομος, που η μυθική διαδρομή του απασχόλησε τις εικαστικές τέχνες, τη λογοτεχνία και τα κόμικς, μόλις συμπλήρωσε εκατό χρόνια από την ολοκλήρωσή του. Το τρένο Zarengold (Ο Χρυσός των Τσάρων) έχει κατασκευαστεί επί Χρούτσεφ και χρησιμοποιήθηκε από όλη τη νομενκλατούρα μέχρι και την εποχή του Μπρέζνιεφ. Κάθε δύο δίκλινα κουπέ μοιράζονται ένα λουτρό που βρίσκεται ανάμεσά τους. Το πρωινό είναι αδιάφορο και ο καφές μάλλον κακός. Χαζεύω από το παράθυρο τους σταθμούς των χωριών που προσπερνάμε, όπου μεσήλικες γυναίκες έρχονται για να πουλήσουν κάτι από την πραμάτεια τους: καφάσια με μήλα ή κουβάδες με γάλα. Κάποιος λέει: «Κάτι τέτοια με κάνουν να σκέφτομαι πάσο καλά είμαστε!» «Ακόμη…», απαντώ μισοαστεία - μισοσοβαρά. Καθώς κατευθυνόμαστε προς το Καζάν πληθαίνουν τα έλη και τα κωνοφόρα δέντρα πίσω από τα κτήρια με τις σουβλερές στέγες που προστατεύουν από τις χιονοπτώσεις.

Το Καζάν είναι η πρωτεύουσα του Ταταρστάν, χρονολογείται από το 1177, θεωρείται κέντρο του μωαμεθανισμού στη Ρωσία και παράδειγμα αυτονομίας. Το ένα εκατομμύριο του πληθυσμού του περιλαμβάνει πεντακόσιες χιλιάδες μουσουλμάνους Τατάρους (που αναζητούν συνδέσμους με τους Βούλγαρους προγόνους τους), οι οποίοι συμβιώνουν αρμονικά με άλλους τόσους Ρώσους. Τα ποσοστά της ορθοδοξίας, με την εκκλησία να έχει γίνει μόδα τα τελευταία χρόνια, αυξάνουν ραγδαία. Παράλληλα, το πρώτο ισλαμικό πανεπιστήμιο της Ρωσίας λειτουργεί εδώ από το 1999. Αποφεύγοντας ένα αιματοκύλισμα παρόμοιο με της Τσετσενίας κατάφερε να αποκτήσει προνόμια που ισοδυναμούν με ανεξαρτησία, δίχως να υπογράψει την ένταξή του στη ρωσική ομοσπονδία. Η οικονομική του ευμάρεια συνδέεται με τις πηγές πετρελαίου και φυσικού αερίου που επεξεργάζονται στα πετροχημικά εργοστάσιά του.

Η πρώτη εντύπωση μόλις βγαίνεις από τον σταθμό είναι το κυκλοφοριακό χάος και η βαριά από τα καυσαέρια ατμόσφαιρα. Αμέτρητα σαραβαλάκια κυκλοφορούν αφήνοντας τη μυρωδιά και τους ρύπους της φθηνής βενζίνης. Πολλά σπίτια είναι ετοιμόρροπα – άλλα πλήρως εγκαταλειμμένα, άλλα έτοιμα για επισκευή. Ίσως σε κάποιο από αυτά να γεννήθηκε ο σπουδαίος βαθύφωνος (για πολλούς ο σημαντικότερος όλων των εποχών) Σαλιάπιν (1873-1938) και ο πλέον διάσημος χορευτής Ρούντολφ Νουρέγιεφ (1938-1993). Λέγεται μάλιστα ότι η χορωδία του πανεπιστημίου είχε απορρίψει τον πρώτο για χάρη του Μαξίμ Γκόρκι! Η θερμοκρασία πέφτει απότομα από τους 18 στους 10 βαθμούς καθώς κάνουμε μια μικρή ξενάγηση στο Κρεμλίνο του Καζάν, όπου μεταξύ άλλων βρίσκεται και το άγαλμα του εθνικού ποιητή Musa Dzalilja, που πέθαινε στο Βερολίνο, αιχμάλωτος πολέμου, στις φυλακές Πλέτσενζε. Στο μεταξύ τα ταταρικά έχουν γίνει ισάξια επίσημη γλώσσα με τα ρωσικά που επιβλήθηκαν δια της βίας το 1939.

Η οικολογική καταστροφή αγγίζει και τον Βόλγα, τον άρχοντα όλων των ποταμών της χώρας. Με μήκος περίπου 3.600 χλμ. είναι κατάλληλος για ναυσιπλοΐα, παρέχει υδροηλεκτρική ενέργεια και αρδευτικά νερά, ενώ στο πλούσιο βιολογικό περιβάλλον του συντηρεί οικισμούς αλιέων για ψάρια με χαβιάρι. Κάνουμε μια βόλτα με καραβάκι καθώς δύει ο ήλιος. Αρκετές καμινάδες εργοστασίων (μόνο μία εν ενεργεία) και ομοιόμορφα κτήρια. Αν ήταν ρομαντικός πίνακας θα μπορούσε να λέγεται «Σοσιαλιστικό Τοπίο με Τζαμί». Ωστόσο, αμφιβάλλω αν κάποιος θα εμπνεόταν σήμερα να συνθέσει μια μελωδία σαν τους "Βαρκάρηδες του Βόλγα".

Πίσω στο τρένο προσθέτουμε ώρες - ήδη είμαστε στις +4 από τότε που ξεκινήσαμε από τη Γερμανία - καθώς κατευθυνόμαστε ανατολικά. Είναι μια θλιβερή μέρα με τη βροχή να σφυροκοπάει τα τζάμια. Με δυσκολία διακρίνονται οι λεύκες και τα Ουράλια Όρη που στο σημείο αυτό δεν είναι καθόλου επιβλητικά αφού το ύψος τους δεν ξεπερνάει τα 450 μέτρα. Είμαστε στη Σιβηρία! Για πολλούς, εδώ αρχίζει η Ασία!

Πρώτος σταθμός το Αικατερίνμπουργκ και πρώτη εντύπωση κι εδώ το κυκλοφοριακό χάος! Η πόλη, που ιδρύθηκε από τον Μέγα Πέτρο (1723) - ονομάστηκε προς τιμήν της Αικατερίνης Α’ - και που στις ημέρες των σοβιετικών λεγόταν Σβερντλόφσκ από τον σύντροφο του Λένιν στην επανάσταση, Γιάκομπ Σβερντλόφ, έχει μείνει στην ιστορία για τη σφαγή της τελευταίας τσαρικής οικογένειας του Νικολάου Β’ (1918), όπως το Ντάλας συνδέεται με τη δολοφονία του Τζον Φ. Κένεντι. Σήμερα στον τόπο της ομαδικής - αφού μαζί με τους Ρομανόφ δολοφονήθηκε και το υπηρετικό προσωπικό - εκτέλεσης έχει αναγερθεί μια εκκλησία που για πρώτη φορά στα χρονικά της ρωσικής ορθοδοξίας εικονογραφήθηκε από μια γυναίκα. Ωστόσο, η ευσέβεια απαιτεί κάλυψη της γυναικείας κεφαλής μέσα στο ναό. Αντίθετα, στους άνδρες δεν επιτρέπεται να φοράνε καπέλο. Η παράνοια δεν σταματά εκεί! Αίφνης, το 2000, οι τσάροι ανακηρύχτηκαν άγιοι από τη ρωσική ορθόδοξη εκκλησία ως πεσόντες στον αγώνα κατά του κομουνισμού!

Αυτό το «παράθυρο προς την Ασία» - υπάρχει ένας οβελίσκος που προσδιορίζει την τοποθεσία της αλλαγής ηπείρου - εξυπηρετούσε βιομηχανικούς σκοπούς και μέχρι πριν από δέκα χρόνια απαγορευόταν στους τουρίστες να το επισκεφτούν. Ο τόπος σπουδών του Μπόρις Γέλτσιν, που γεννήθηκε 200 χιλιόμετρα ανατολικότερα, είναι βρώμικος και μολυσμένος από τα καυσαέρια και τα χημικά απόβλητα των εργοστασίων. Τα παραδοσιακά σπίτια είναι κτισμένα με κορμούς δέντρων στοιβαγμένους οριζόντια και κάποιοι Νεορώσοι χτίζουν τις δικές του βίλες στον ίδιο ρυθμό, στηρίζοντας τα ξύλα σε λίγα μέτρα πέτρινων τοίχων. Η νεολαία - «επηρεασμένη από τις διαφημίσεις στην τηλεόραση και θέλοντας να αντιγράψει τα δυτικά πρότυπα», ισχυρίζονται οι ξεναγοί - κυκλοφορεί με ένα μπουκάλι μπίρας στο χέρι. Άντε να εξηγήσεις ότι στη Δύση το αντίστοιχο φαινόμενο αποτελεί την εξαίρεση.

Ύστερα από τρεις μέρες έχουμε καλύψει περίπου 4.000 χιλιόμετρα (ημερήσιος μέσος όρος 1.600 χλμ.) και ακόμη δεν φτάσαμε ούτε στα μισά! Είμαστε ήδη επτά ώρες πιο μπροστά από τη Μόσχα. Κι εγώ νόμιζα ότι οι ΗΠΑ είναι απέραντες! Το τοπίο αλλάζει, γίνεται πιο επίπεδο. Η στέπα συνεχίζεται μέχρι το Νοβοσιμπίρσκ, την όμορφη και σχετικά πλούσια πρωτεύουσα της Σιβηρίας που τη διασχίζει ο ποταμός Ομπ. Ιδρύθηκε το 1893 σε τοποθεσία που θεωρήθηκε η καταλληλότερη για τη διάσχιση του ποταμού κατά τη διάρκεια των έργων του υπερσιβηρικού και μέσα σε 70 χρόνια ο πληθυσμός της έφτασε το 1.000.000 κατοίκους – για το ίδιο νούμερο το Σικάγο χρειάστηκε 85, η Νέα Υόρκη 200 και η Μόσχα 700 χρόνια. Εδώ αρχίζει η Ταϊγκά (έκταση με κωνοφόρα δάση που υπάρχει σ’ αυτό το γεωγραφικό πλάτος του πλανήτη, σαν ζώνη, και στην αμερικανική ήπειρο) που επεκτείνεται ανατολικά, ενώ στον Βορρά κυριαρχεί η Τούνδρα, τα γυμνά από δάση βουνά. Στον κλασικιστικό σταθμό, με σχήμα που από μακριά θυμίζει ατμομηχανή, μας υποδέχεται μια αντιπροσωπεία με τοπικές ενδυμασίες προσφέροντας, εθιμοτυπικά, ψωμί και αλάτι και χορεύοντας τοπικούς χορούς. Ωστόσο, κάπως ψυχροπολεμικά, εξακολουθεί να ισχύει η απαγόρευση της φωτογράφησης σε σταθμούς, αεροδρόμια και λιμάνια. Όπως και στην Ελλάδα! Η ξενάγηση περιλαμβάνει και επίσκεψη σε μια μεγάλη σκεπαστή αγορά που ασφαλώς δεν πληροί καμιά από τις υγειονομικές προδιαγραφές της Δύσης. Ίσως γι’ αυτόν τον λόγο παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον.

Στο τρένο γίνονται μαθήματα ρωσικών για όσους θέλουν και φυσικά τα παρακολουθώ με σκοπό να μάθω τουλάχιστον να διαβάζω τις λέξεις που βλέπω. Μαθαίνω ακόμη πως το άτονο «ο» προφέρεται ως «α» γι’ αυτό και τα διάσημα μπαλέτα λέγονται Μπαλσόι. Πριν από την πέμπτη διανυκτέρευση δοκιμάζουμε τέσσερα είδη βότκας από τα 33 που λέγεται ότι υπάρχουν συνολικά, ένα για κάθε γράμμα του αλφαβήτου. Τυχαίνει να κάθομαι δίπλα στην υπεύθυνη του ταξιδιού που διαμαρτύρεται για τη ρωσική νοοτροπία σε θέματα που δεν μου έχουν γίνει αντιληπτά. Έχει πρόβλημα με τα τρένα, τους υπαλλήλους αλλά προσπαθεί να παρηγορηθεί: «Αχ η Κίνα, η Νοτιοανατολική Ασία… Το μισό προσωπικό από εδώ και όλα δουλεύουν ρολόι…». Μου συνιστά ένα ταξίδι στο Βιετνάμ.

Όταν φτάνουμε στο Ιρκούτσκ με μισή ώρα καθυστέρηση, οι περισσότεροι συνταξιδιώτες αναφωνούν: «Επιτέλους στέρεο έδαφος». Το αστείο είναι ότι στο δωμάτιο του ξενοδοχείου έχω την αίσθηση ότι κινούνται τα πάντα! Χρειάζομαι αρκετή ώρα να αποκτήσω και πάλι την αίσθηση της σταθερότητας. Πόσο εύκολα τελικά υιοθετούνται και οι αντίξοες καταστάσεις! Ύστερα από ένα απολαυστικό μπάνιο βγαίνουμε για ξενάγηση στην πόλη και πληροφορούμαστε τις ίντριγκες τις εκκλησίας. Υπάρχει μόνο μία καθολική αφού η ορθόδοξη ασκεί βέτο να μην κτιστούν περισσότερες και η θέση που έχει εγκριθεί για έναν Πολωνό καθολικό ιερέα δεν έχει καλυφθεί ακόμη λόγω γραφειοκρατικών διατυπώσεων που δεν του επιτρέπουν την είσοδο στη χώρα. Με άλλα λόγια η θέση παραμένει κενή για λόγους που παραπέμπουν στα χρόνια του ψυχρού πολέμου. «Πάντα κάτι λείπει από τα έγγραφά του» μας πληροφορεί η ξεναγός που τονίζει «είπαμε, στη θέση του κόμματος ήρθε η εκκλησία...» Οι Γερμανοί συνταξιδιώτες μου κουνάνε το κεφάλι τους πέρα δώθε, εγώ όμως δεν ξαφνιάζομαι από τις σκοτεινές μεθόδους τις ορθοδοξίας.

Αρχές Σεπτεμβρίου.  Ο καιρός είναι θαυμάσιος, η θερμοκρασία γύρω στους 25 βαθμούς. Άλλωστε το Ιρκούτσκ φημίζεται για την άφθονη ηλιοφάνειά του (250 μέρες τον χρόνο). Χρονολογείται από το 1661, αποκαλείται «Παρίσι της Σιβηρίας», και υπήρξε σημαντικός κόμβος εμπορίου, επιστημονικών και διπλωματικών συναλλαγών της Ρωσίας με τη Μογγολία και την Κίνα. Όπως η Πετρούπολη στη Δύση έτσι και το Ιρκούτσκ υπήρξε το παράθυρο της χώρας προς την Ανατολή και το ορμητήριο προς την κατάκτηση του Βερίγγειου Πορθμού και της Αλάσκας. Σε ένα λαογραφικό και εθνολογικό υπαίθριο μουσείο, με όνομα «Ζωή και Εργασία στην Εποχή των Τσάρων» και ανάλογο θέμα, μια κοπέλα ντυμένη με λαϊκή ενδυμασία παίζει μπαντούρα και τραγουδάει. Δεν είναι τοπικά, αλλά παραδοσιακά τραγούδια της Ουκρανίας. Η έκταση αυτή στην όχθη του ποταμού Αγκάρα καλύπτεται από ιστορικές ανακατασκευές σχολείων, εκκλησιών και αγροικιών.

Η λίμνη Βαϊκάλη, με μήκος 636 χλμ., βάθος μέχρι και 1.637 μ. και μέγιστο πλάτος 80 χλμ., θεωρείται το μεγαλύτερο ντεπόζιτο γλυκού νερού στον πλανήτη. Επισκεπτόμαστε ξεχασμένα χωριά που βρίσκονται σε οργασμό ανάπτυξης, κυρίως ξενοδοχειακών συγκροτημάτων. Απώτερος σκοπός η τουριστική αξιοποίησή τους. Στο σημείο που βρισκόμαστε διασχίζουμε τη λίμνη σε μία ώρα. Στα μισά της διαδρομής νομίζεις πλέον ότι βρίσκεσαι σε θάλασσα. Το τρένο μας περιμένει στη απέναντι όχθη, στο απομονωμένο χωριό Marituj, και το πρόγραμμα λέει ότι θα κάνουμε πικνίκ με ψητά και άφθονη βότκα αγναντεύοντας τη λίμνη. Μια ελαφριά ομίχλη που ανεβαίνει από το επίπεδο του νερού κάνει τα βουνά να διαγράφονται αχνά στο βάθος δημιουργώντας ένα τρισδιάστατο σκηνικό σε αποχρώσεις του γαλάζιου και του γκρίζου. Οι αντικατοπτρισμοί των ελάχιστων σύννεφων στα ήρεμα νερά της Βαϊκάλης θυμίζουν γιαπωνέζικες υδατογραφίες ή τη Shangri-La!

Καθώς πλησιάζουμε στα σύνορα της Μογγολίας οι κήποι εξακολουθούν να είναι φυτεμένοι με πατάτες και λάχανα. Τα άλογα γίνονται πιο ψηλά και επιβλητικά. Λείπουν μόνο οι Κοζάκοι, λέξη τουρκικής προέλευσης που σημαίνει «Ελεύθεροι Πολεμιστές» ή «Τυχοδιώκτες», που έπαιξαν σπουδαίο ρόλο στην ανάπτυξη της Σιβηρίας. Ulan Ude λέγεται ο σταθμός πριν από τα σύνορα και διακρίνει κανείς τις σαμανικές επιρροές αναμειγμένες με τον βουδισμό. Βγαίνω για να στείλω κάρτες σε φίλους. Οι υπεύθυνοι της εκδρομής μας δίνουν οδηγίες: «Δεν θέλουμε να προσβάλουμε τους Μογγόλους ούτε να σας φοβίσουμε, αλλά καλό είναι να έχετε τον νου σας στα τιμαλφή σας όταν μπαίνουν οι τελωνειακοί - έχουν διαπιστωθεί διάφορα κρούσματα… Μην αγοράσετε επ’ ουδενί μια ασφάλεια υγείας που ίσως προσπαθήσουν να σας πουλήσουν…». Ο έλεγχος των διαβατηρίων γίνεται πάνω στο τρένο. Με μεγάλη έκπληξη διαπιστώνω ότι οι Αμερικανοί δεν χρειάζονται βίζα! Κάποιος λέει σκωπτικά «από τότε που η χώρα συμμετέχει με στρατό στο Ιράκ». Οι Ρώσοι υπάλληλοι του τρένου κάνουν πλάκα: «Η χαρτοβιομηχανία δουλεύει καλά στη Μογγολία», σχολιάζοντας το χαρτοβασίλειο που σου φέρνουν να συμπληρώσεις. Πράγματι, για χάρη της αειθαλούς γραφειοκρατίας περνάμε περίπου 5 ώρες στα σύνορα, κλεισμένοι στο βαγόνι.

Η πρωτεύουσα Ulaan Baatar (και όχι Μπατόρ πλέον, αφού σε μια προσπάθεια ανάκτησης εθνικής ταυτότητας απορρίπτουν ό,τι έχει σχέση με αποικιοκρατική «απλούστευση» της γλώσσας τους - για τον ίδιο λόγο άλλωστε το Πεκίνο έχει γίνει Beijing) είναι άσχημη, γεμάτη καυσαέρια και κυκλοφοριακό χάος, που για να το περιορίσουν έχουν επιβάλει τον θεσμό των διοδίων και πληρώνεις κάθε φορά που εισέρχεσαι. Τα πιο σύγχρονα κτήριά της θυμίζουν εργατικές πολυκατοικίες των αρχών του ’60. Δεν υπάρχει διαχωρισμός πεζοδρομίων – δρόμων και φυσικά ούτε ασφαλτόστρωση. Το μέσο μηνιαίο εισόδημα ανέρχεται στα 100 € ενώ εδώ και δύο χρόνια ο κάθε υπήκοος της χώρας μπορεί να αποκτήσει 25-30 τ.μ. γης δωρεάν και να κτίσει το σπίτι του. Στο κέντρο της πιο κρύας πρωτεύουσας του κόσμου, ένα πελώριο πανό που γράφει U2, κρέμεται πάνω από την είσοδο του κρατικού πολυκαταστήματος! Στην ξενάγηση που ακολουθεί βλέπουμε ένα ομοίωμα του μαυσωλείου του Λένιν μπροστά στη βουλή και ακούμε πως «κάθε Μογγόλος γεννιέται με μια μπλε βούλα στη βάση της σπονδυλικής του στήλης που χάνεται με την πάροδο του χρόνου – είναι απόδειξη του μογγολικού αίματος». Και φυσικά τη σημασία του Τζένγκις Χαν (γεννήθηκε μεταξύ 1154 και 1166, πέθανε το 1227), του διασημότερου Μογγόλου που είχε καταλάβει έκταση 4.860.00 τ.μ., υπερδιπλάσια αυτής που είχε καταλάβει ο Μέγας Αλέξανδρος (2.180.000 τ.μ.). Η αυτοκρατορία που ίδρυσε ήταν η μεγαλύτερη που έχει δει ποτέ η υφήλιος και εκτεινόταν από τη Σλεσία ως την Κορέα και από την Ινδία μέχρι τη Βόρεια Ρωσία.

Όλα αλλάζουν μόλις αφήνεις πίσω σου το χάος της πρωτεύουσας και βγαίνεις στην εξοχή. Παρθένα φύση, πεντακάθαρος αέρας και πανέμορφα τοπία. Δεν είναι τυχαίο που η περιοχή ονομάζεται Μογγολική Ελβετία και που πολλοί νέοι από όλον τον κόσμο (γύρω μας Γάλλοι, Ιταλοί και Αμερικανοί) έρχονται εδώ για να απολαύσουν εναλλακτικές διακοπές, κάνοντας ιππασία και μένοντας σε ger, τα γνωστά κυκλικά αντίσκηνα που στήνονται μέσα σε ένα τέταρτο από τους ειδικούς και χρησιμοποιούνται από τους νομάδες. «Ger» σημαίνει σπίτι και είναι σήμερα η λέξη που προτιμάται αντί για την εξευρωπαϊσμένη εκδοχή «Jurta» για τους ίδιους λόγους που η Ουλάν Μπατόρ έγινε Ουλάν Μπάτααρ, όπως προανέφερα. Σ’ αυτό το μοναδικό τοπίο διοργανώνονται αθλοπαιδιές για τους τουρίστες με τα παραδοσιακά αθλήματα της χώρας - τοξοβολία, ιππασία, πάλη - πλαισιωμένα από μουσική παιγμένη σε τόσο τετραγωνισμένα όργανα (κοντραμπάσο, κιθάρα, ξυλόφωνο) που θα ζήλευαν και οι κυβιστές. Το εντυπωσιακό μαρούχορ είναι ένα τετραγωνισμένο δίχορδο που παίζεται με δοξάρι. Σε ένα από τα ger που στεγάζει το εστιατόριο τρώμε κατσικίσιο κρέας που μαγειρεύεται με βαριές πέτρες οι οποίες δυστυχώς έχουν αφήσει κάτι από την άμμο τους. Οι πιο τολμηροί δοκιμάζουν ένα είδος μογγολικής βότκας από γάλα γιακ. Ένα δείγμα από αυτά τα ζώα με το μακρύ τρίχωμα θα δούμε μπροστά μας στην επιστροφή.

Στην επίσκεψη στο μοναστήρι Gandan που λειτουργεί σαν οικοτροφείο, τα παιδιά διδάσκονται τα μαθήματα του σχολείου ΚΑΙ θρησκευτικά. Σημειώνω ότι τα θρησκευτικά δεν είναι καθόλου αυτονόητα σε χώρες με διαχωρισμό εκκλησίας – κράτους. Εκεί ακούω και μια ελληνική φωνή να ξεναγεί ένα γκρουπ από την Αθήνα.  Το παλάτι - ναός του όγδοου Bogdo Khan που υπήρξε ταυτόχρονα αρχηγός του κράτους και θρησκευτικός ηγέτης από το 1911 μέχρι το 1924 λειτουργεί σήμερα ως μουσείο.  Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζει και το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας με ολόκληρους σκελετούς δεινοσαύρων από την Κρητιδική Περίοδο, την τρίτη και τελευταία γεωλογική περίοδο του μεσοζωικού αιώνα. Αστείες είναι οι πινακίδες που υπάρχουν στα αγγλικά γεμάτα λάθη.

Στους δρόμους πέφτει το μάτι μου σε ένα περίεργο είδος κινητής τηλεφωνίας. Σε διάφορα πολυσύχναστα σημεία, στέκονται κάποιοι τύποι με μια αρκετά μεγάλη τηλεφωνική συσκευή στο χέρι που μπορεί να χρησιμοποιήσει ο κάθε περαστικός για πολύ λιγότερα χρήματα από ό,τι αν καλούσε από το κινητό του. Είναι κατά κάποιον τρόπο ένας κινητός τηλεφωνικός θάλαμος. Πολύς κόσμος φοράει μάσκες στο στόμα - κάτι μεταξύ χειρουργών και Michael Jackson - φαινόμενο αρκετά συνηθισμένο στην Άπω Ανατολή. Παλαιότερα η χώρα ήταν γνωστή ως Εξωτερική Μογγολία ή Λαϊκή Δημοκρατία της Μογγολίας για να διαφοροποιείται από την Εσωτερική Μογγολία που ανήκει μεν στην Κίνα αλλά έχει το status της αυτόνομης επαρχίας. Αν και θεωρητικά αυτόνομη χώρα, η πολιτική, στρατιωτική και οικονομική εξάρτησή της ήταν κάτι περισσότερο από εμφανείς.

Είναι νωρίς το πρωί όταν το τρένο κάνει μια μικρή στάση στην έρημο Γκόμπι. Οι καμήλες έχουν πλησιάσει και όποιος από τους ταξιδιώτες θέλει, μπορεί να ανεβεί και να κάνει μια μικρή βόλτα. Σε λίγο θα αποβιβαστούμε από το ειδικό τρένο μας για να επιβιβαστούμε στο κινέζικο που θα μας φέρει στο Πεκίνο. Ακόμη κι εκείνοι που ταξιδεύουν με οφθαλμοφανή πυρετό και συνάχι προτρέπονται από τους διοργανωτές να δηλώσουν απόλυτα υγιείς προκειμένου να μην παρουσιαστούν προβλήματα κατά την είσοδο στη χώρα. Η κινέζικη γραφειοκρατία έχει την τάση να δέχεται αυτά που δηλώνεις και όχι τα προφανή συμπτώματα.

Μας είχαν προειδοποιήσει να ντυθούμε ζεστά γιατί οι Κινέζοι λειτουργούν τον κλιματισμό στο μάξιμουμ και δεν υπάρχει τρόπος να ρυθμίσεις τη θερμοκρασία στο βαγόνι σου. Από το νοσταλγικό στυλ του προηγούμενου τρένου βρισκόμαστε σε μια σύγχρονη αμαξοστοιχία όπου δυστυχώς δεν λειτουργούν οι υδραυλικές εγκαταστάσεις. Επιπλέον στο εστιατόριο δεν υπάρχουν μαχαιροπίρουνα παρά μόνο τα γνωστά ξυλάκια (chopsticks) και το πορσελάνινο κουταλάκι της σούπας. Οι Γερμανοί διαμαρτύρονται ήπια, δέχονται την πραγματικότητα και προσαρμόζονται. Εκείνοι που δεν ξέρουν να χρησιμοποιούν τα ξυλάκια επιχειρούν να μάθουν - οι πιο αρνητικοί και ανεπίδεκτοι αυτοσχεδιάζουν με το κουτάλι και τα χέρια τους.

Σε δεκαπέντε ώρες περίπου βρισκόμαστε στο Πεκίνο, έχοντας διανύσει συνολικά 7.700 χιλιόμετρα. Ακολουθεί πρωινό σε ξενοδοχείο διαφορετικό από αυτό που θα μείνουμε και αμέσως ξενάγηση στην Πλατεία της Ουράνιας Ειρήνης (Tianamen). Οι αλλαγές των τελευταίων χρόνων είναι εντυπωσιακές. Τα ποδήλατα έχουν περιοριστεί σε μια μόνο λωρίδα του δρόμου και οι υπόλοιπες τρεις έχουν καταληφθεί από αυτοκίνητα. Στο ξενοδοχείο βλέπω παρκαρισμένες Jaguar αλλά το μοντέλο που επικρατεί είναι το Santana της Volkswagen που κατασκευάζεται εδώ και στη Βραζιλία. Η πατροπαράδοτη αντιπαλότητα με την Ιαπωνία έχει αποκλείσει την εισαγωγή αυτοκινήτων από τη γείτονα. Στους δρόμους επικρατεί χάος. Όλοι οι τουρίστες αγωνιούν για την τύχη των ποδηλατών αλλά και των πεζών. Και βέβαια δεν λείπουν τα ατυχήματα. Ωστόσο, είναι εντυπωσιακό πως παρά τη ζούγκλα του κυκλοφοριακού δεν ακούγονται κορναρίσματα ή φωνές. Άλλα ήθη. Πληροφορούμαστε πως τα κλιματιζόμενα αστικά λεωφορεία είναι πιο ακριβά γι’ αυτό και παραμένουν άδεια! Τα σχολεία λειτουργούν μέχρι τις 4 ή 5 το απόγευμα, ενώ κάποια με σπαστό ωράριο μέχρι τις 7 μ.μ. Υπάρχουν και μερικά που, σαν οικοτροφεία, απασχολούν τα παιδιά τις πέντε εργάσιμες μέρες και τα αφήνουν ελεύθερα το σαββατοκύριακο. Πλέον, όμως, η παιδεία κοστίζει. Είναι ένα από τα μέτρα που έχουν θεσπιστεί προκειμένου να καταπολεμηθεί η υπερβολική τεκνοποίηση. Η στρατιωτική θητεία είναι τριετής, αλλά προαιρετική. Υπάρχουν πολλοί εθελοντές από τα χωριά της ενδοχώρας που κατατάσσονται γιατί δεν θέλουν να σπουδάσουν ή δεν μπορούν να βρούνε δουλειά.

Ελάχιστες είναι πλέον οι περιοχές που διατηρούν την παραδοσιακή αρχιτεκτονική του Πεκίνου, με χαρακτηριστικό τις περιστοιχισμένες με τοίχους αυλές που απάρτιζαν ολόκληρες συνοικίες. Απομακρύνομαι από το ξενοδοχείο και ακολουθώ τη μύτη μου σε μια χώρα που νιώθω αναλφάβητος. Μέχρι και τη Μογγολία μπορούσα να διαβάσω τουλάχιστον τις επιγραφές στα κυριλλικά. Εδώ δεν αναγνωρίζω τίποτε! Βρίσκω μια από αυτές τις γειτονιές με τις κοινές τουαλέτες για άγνωστο πόσες οικογένειες και κτιστές αποθήκες που χρησιμεύουν ως σκουπιδότοποι. Η μπόχα διακόπτεται από την κρεμασμένη μπουγάδα στους τοίχους, σε κάποια αδιέξοδα που χρησιμεύουν ως εντευκτήρια όπου κάποια παιδιά εξασκούνται σε ακροβατικά δίπλα σε ενήλικες που παίζουν ντόμινο και Μα Γιονγκ.

Το πρόγραμμα περιλαμβάνει παράσταση Κινέζικης όπερας - που θυμίζει περισσότερο βαριετέ - και Peking Duck στο παραδοσιακό εστιατόριο της πόλης που ιδρύθηκε το 1860 και ειδικεύεται σ’ αυτό το θεσπέσιο πιάτο που δεν έχει καμία απολύτως σχέση με τις πάπιες που σερβίρονται παγκοσμίως στα κινέζικα εστιατόρια. Η συγκεκριμένη συνταγή κόβει πάντα την πάπια σε 120 τέλειες φέτες (με όλα τα στρώματα του κρέατος) που τρώγονται πάνω σε κρέπα ή φραντζολάκι αφού προηγουμένως αλείψεις σάλτσα από σόγια και ψιλοκομμένο φρέσκο κρεμμυδάκι. Τα ορεκτικά που προηγούνται είναι μια ποικιλία από όλες τις γνωστές σπεσιαλιτέ της χώρας. Τα εννιά άτομα που κάθονται στο στρογγυλό τραπέζι με τον περιστρεφόμενο δίσκο στη μέση έχουν την ευκαιρία να δοκιμάσουν ταυτόχρονα ανάμικτες γεύσεις, όπως αρέσει στους ντόπιους. Η σούπα έρχεται πάντα τελευταία.
Στην τριήμερη παραμονή θα δούμε την αχανή απαγορευμένη πόλη και ένα τμήμα του περίφημου Σινικού Τείχους. Το σημείο που σταματάμε σ’ αυτό το μεγαλειώδες αρχιτεκτονικό έργο μήκους άνω των 6.000 χλμ., περίπου 70 χλμ. βόρεια του Πεκίνου, θυμίζει Δελφούς. Εδώ υπήρχε ένα φρούριο και αρκετοί ναοί, πρόσφατα αναπαλαιωμένοι με φανταχτερά, ολοζώντανα χρώματα, όπως ο αφιερωμένος στον θεό του Αλόγου, Mashen. Σ’ έναν από αυτούς, που σήμερα λειτουργεί ως μουσείο είχε διδάξει ο Κομφούκιος κατά τον 5ο π.Χ. αι.

Τα επιτεύγματα των Κινέζων στις εφευρέσεις είναι εντυπωσιακά και πραγματοποιήθηκαν πολύ πριν τα αντίστοιχα στην Ευρώπη. Χαρτί, μπαρούτι, πορσελάνη, πυξίδα, σεισμογράφος, εφημερίδες… 400 χρόνια πριν από τον Γουτεμβέργιο τύπωναν με κινούμενα στοιχεία, 500 χρόνια πριν από τον Πυθαγόρα υπήρχε καταγραμμένο το θεώρημά του, 1400 χρόνια πριν από τους αδερφούς Wright είχαν πετάξει με αετό σε απόσταση τριών χιλιομέτρων… Κι ακόμη, το σταυρόλεξο, ο άβακας που εξακολουθεί να μετράει γρηγορότερα από ό,τι η δακτυλογράφηση στον υπολογιστή, λεξικά, φαρμακευτικά βιβλία… Η λίστα είναι ατέλειωτη.

Η πτήση από το Πεκίνο για τη Σαγκάη διαρκεί δύο ώρες. Ο έλεγχος των διαβατηρίων είναι αυστηρός, ωστόσο δεν φαίνεται να έχει νόημα αφού, για εξοικονόμηση χρόνου, οι κάρτες επιβίβασης έχουν μοιραστεί τυχαία στα μέλη του γκρουπ και ο καθένας ταξιδεύει με διαφορετικό όνομα που δεν ανταποκρίνεται στο διαβατήριό του!

Μια επίσκεψη σε έναν από του φημισμένους κήπους καταλήγει σε ένα παραδοσιακό τεϊοπωλείο για την τελετή του τσαγιού. Έξω στην αυλή έπιπλα από τους Τσιν, που θυμίζουν την οργανική αρχιτεκτονική του Gaudi, και Μανόλιες, το δέντρο – σύμβολο της πόλης.

Η Σαγκάη της αποικιοκρατίας έχει εξαφανισθεί. Στη θέση των χαμόσπιτων έχουν αναγερθεί ουρανοξύστες που την καθιστούν την πιο σύγχρονη πόλη του πλανήτη. Χαρακτηριστικό είναι ότι δεν υπάρχουν μεμονωμένα κτήρια αλλά ομαδοποιημένα, δύο μαζί, τρία και τέσσερα καμιά φορά, προφανώς για να εξοικονομούνται χρόνος και χρήματα. Η πόλη χτίζεται εδώ και πέντε χρόνια νυχθημερόν. Μια βόλτα γύρω από το ξενοδοχείο επιβεβαιώνει ότι πρόκειται για ένα απέραντο εργοτάξιο. Το βράδυ φωταγωγείται με έξοδα της πολιτείας και πραγματικά εντυπωσιακά αποτελέσματα. Η Σαγκάη διαιρείται σε δύο τμήματα: το νέο και ανερχόμενο Πουντόν και το παλιό Που Σι, που περιλαμβάνει και το περίφημο The Bund, που έχει απομείνει να θυμίζει την αποικιοκρατική εποχή 1840-1940. Εδώ όλα τα κτήρια είναι τράπεζες, ενώ πριν λίγο καιρό άνοιξε το πρώτο κατάστημα του Giorgio Armani.

Μπορεί τα αυτοκίνητα που έχουν κατακλύσει την Κίνα παραγκωνίζοντας τα ποδήλατα να είναι τα μοντέλα Santana του 2000, ήδη όμως κυκλοφορούν και πολλές BMW που επίσης έχει εδώ εργοστάσιο, ενώ δεν θα αργήσει να κάνει το ίδιο και η Mercedes. To πάρκινγκ μιας μέρας στη Σαγκάη - πολύ ακριβότερο από του Πεκίνου λόγω ελλείψεως χώρου - κοστίζει όσο ένας μέσος μηνιαίος μισθός. Το ενοίκιο στις καινούριες πολυκατοικίες ανέρχεται στα 800 γιεν το τετραγωνικό μέτρο (1500 γιεν = 150 €) σε μια χώρα που οι μηνιαίοι μισθοί κυμαίνονται μεταξύ 900 και 1200 γιεν! Από το 1.300.000.000 των κατοίκων της, τα 900 εκατομμύρια ζούνε κάτω από τα όρια της φτώχειας με ανεργία που φτάνει τα 22-25%. Συν τω χρόνω αλλάζουν τα δεδομένα, αφού η Κίνα είναι η υπ’ αριθμόν 1 χώρα παραγωγής παιχνιδιών, παπουτσιών και υφασμάτων, ενώ βρίσκεται στη δεύτερη θέση παγκοσμίως σε παραγωγή κομπιούτερ.

Έξω από τα μεγάλα αστικά κέντρα, η ζωή έχει διαφορετικούς ρυθμούς. Στη Σουζού, νότια από το Δέλτα του Γιανγκτσέ, κυριαρχεί η δυαδικότητα του γιν και του γιαν. Στους κινέζικους κήπους κυλάνε ήσυχα ρυάκια (ποτέ σιντριβάνια) ανάμεσα σε βράχους (ποτέ γρασίδι). Νοτιότερα, πάνω στο νερό, βρίσκεται το χωριό Τονγκ Λι, όπου η συγκοινωνία διεξάγεται με βάρκες. Η απωανατολική αυτή εκδοχή της Βενετίας είναι εδώ και δυο μόλις χρόνια προσιτή στο κοινό.
Πριν φύγουμε, θα μεταφερθούμε πίσω στον χρόνο στον ναό του Βούδα από αχάτη, από την εποχή της δυναστείας των Τσινγκ. Αμέσως μετά στο σήμερα, αναχωρούμε με το υπερσύγχρονο τρένο transrapid, που πιάνει πάνω από 400 χλμ. την ώρα, για το αεροδρόμιο απ’ όπου θα πετάξουμε για την Ευρώπη.




2004/2006