H.Π.Α. – Ανατολική Ακτή

(Massachusetts - Connecticut – Rhode Island – New York – New Jersey - Pennsylvania – Maryland – Washington D.C. – Virginia – North Carolina – South Carolina)

Εντυπώσεις για όλες τις αισθήσεις

Το να ταξιδεύεις με 39 πυρετό και να περιμένεις πέντε ώρες στο υπερπλήρες Χήθροου την ανταπόκριση της πτήσης σου για τη Βοστόνη, δεν είναι ο καλύτερος οιωνός για τις διακοπές σου. Όταν όμως προσγειώνεσαι στο Logan κι αισθάνεσαι περδίκι, το δέχεσαι ευχαρίστως, λες «κάτι άλλαξε», κι είσαι έτοιμος για περιπέτειες στη χώρα που ανακάλυψε ο Κολόμβος.
Πεντακόσια χρόνια αργότερα εμφανίζονται και πάλι τα ιστιοφόρα (ρεπλίκες) στο λιμάνι της Βοστόνης. Λίγο πιο βόρεια, στο Salem (Σέιλεμ), θυμούνται πως πέρασαν τριακόσια χρόνια από τότε που έκαιγαν τις «μάγισσες». Η ιστορία ξεδιπλώνεται σιγά – σιγά ενώπιόν σου, οι επέτειοι την καθιστούν πιο προσιτή.
Η πρώτη εντύπωση από την αμερικανική ήπειρο είναι η μυρωδιά της: αμόλυβδη βενζίνη, πάμφθηνη (1,15 δολάρια το γαλόνι, 1 γαλόνι = 4 λίτρα), χλώριο και ντόνατς. Ταξιδεύω με μια Buick γκρενά, το air condition αναμμένο, τα παράθυρα κλειστά. Η εξάντληση από τον πυρετό και την πτήση δεν μ' αφήνει να πάω μακριά. Αναζητώ μια κρύα μπίρα και προς στιγμή νομίζω ότι τη βρίσκω εκεί που σταματώ για το βράδυ. Όμως η Root Beer δεν είναι παρά ένα γλυκό υποκατάστατο... Το δωμάτιο (στην Αμερική δίκλινο σημαίνει συνήθως δύο διπλά κρεβάτια) στο Clipper Ship Inn κοστίζει 60 δολάρια τη βραδιά. Eίναι ένα motel που θυμίζει το «Psycho». Ευτυχώς που ο ιδιοκτήτης του δεν λέγεται Bates! Γενικά, τα μοτέλ είναι μια θαυμάσια και πρακτικότατη εφεύρεση που καταργεί όλες τις πολυπλοκότητες των ξενοδοχείων και σου παρέχει τη δυνατότητα να παρκάρεις μπροστά στο δωμάτιό σου. Μερικά είναι διώροφα και τότε τα δωμάτια του επάνω πατώματος κοστίζουν φτηνότερα. Και πώς θα μπορούσε να συμβαίνει διαφορετικά; Οι Αμερικάνοι είναι το σύγχρονο είδος κενταύρων: μισοί άνθρωποι – μισοί αυτοκίνητα. Η ελάχιστη κίνηση, σε συνδυασμό με τη διατροφή τους, τους καθιστά τετράπαχους. Το ότι είναι «ναΐβ» αποτελεί ένα από τα κλισέ που δύσκολα θα αποφύγω. Όντως, όταν αναφέρω ότι ζω στο Βερολίνο, εξακολουθούν να ρωτάνε: «Στο Ανατολικό ή στο Δυτικό;», ενώ στη χειρότερη περίπτωση τρομοκρατούνται: «Εκεί που είναι οι κομμουνιστές;» Μα μήπως εμείς οι Ευρωπαίοι ξέρουμε πολλά για τη Βόρεια ή τη Νότια Ντακότα;
Αλλαγές: στα ρολόγια - πέντε ώρες πίσω από του Γκρήνουιτς. Όσοι χρησιμοποιούν ξυριστική μηχανή και/ή πιστολάκι πρέπει να έχουν προνοήσει να κουβαλάνε μαζί τους την ειδική υποδοχή για την πρίζα των 110 Βολτ. Ακόμη και οι διακόπτες διαφέρουν. Πόσο αστείες φαίνονται ορισμένες ευρωπαϊκές τηλεοπτικές σειρές που υποτίθεται ότι διαδραματίζονται στις Η.Π.Α. (ή το αντίστροφο), και προδίδονται από κάτι τέτοιες λεπτομέρειες!
Τα χαρτονομίσματα έχουν όλα το ίδιο χρώμα και μέγεθος. Το ένα δολάριο μοιάζει ισάξιο των εκατό από απόσταση. Στα κέρματα αναγνωρίζω το Nickel (= 5 σεντς) από τον Τόμας Τζέφερσον που απεικονίζει, όπως τραγουδά ο Tom Waits. Ορισμένα πράγματα δεν αλλάζουν!
Το Salem αυτοαποκαλείται «Πόλη των Μαγισσών». Μέχρι και τα αυτοκίνητα της αστυνομίας έχουν ζωγραφισμένη στις πόρτες τους μια μάγισσα πάνω σ' ένα σκουπόξυλο. Εκτός όμως από τα σχετικά με την υστερία του 1692 διαθέτει και άλλα πολλά αξιοθέατα, που ξέρει να τα αναδεικνύει και να τα εκμεταλλεύεται ανάλογα. «Το Σπίτι Με Τα Επτά Αετώματα», γνωστό από το ομώνυμο μυθιστόρημα του Nathaniel Hawthorne αλλά και το σπίτι του ίδιου του συγγραφέα βρίσκονται δίπλα - δίπλα. Η γοτθική γοητεία του γερασμένου ξύλου και των βατόμουρων - το άρωμά τους χρησιμοποιείται στην παρασκευή σαπουνιών - συνεχίζεται νοτιότερα, στο Χωριό των Σκαπανέων, όπου ξεναγοί ντυμένοι με ρούχα των αρχών του 17ου αιώνα, αναβιώνουν τον τρόπο ζωής των πρώτων αποίκων. Το μουσείο Essex είναι ένα συγκρότημα από επαύλεις που ανήκαν σε εφοπλιστές και πλούσιους εμπόρους. Ένα κτήριο στεγάζει, μαζί με τα πορτρέτα τους, έπιπλα και αντικείμενα μιας εποχής γεμάτης πουριτανικές προκαταλήψεις, αλλά και το ξεκίνημα της βιομηχανικής επανάστασης.
Η περιοχή αυτή της Νέας Αγγλίας ονομάζεται North Shore (Βόρεια Ακτή) και σχηματίζει μια χερσόνησο που καταλήγει στο Cape Ann και το γραφικό Rockport, ένα χωριό που κάποτε ζούσε αποκλειστικά από την αλιεία. Γύρω στο 1920 εξελίχθηκε σε καλλιτεχνική αποικία και μέχρι σήμερα, στον δρόμο που βγάζει στον Ατλαντικό, με τους γλάρους πάνω στους βράχους, είναι συγκεντρωμένες οι γκαλερί που εκθέτουν τα έργα των ντόπιων καλλιτεχνών. Στο Duxbury υπάρχει ένα εστιατόριο με το όνομα Bobby Hackett's. Ίσως έχει σχέση με τον κορνετίστα που καταγόταν από αυτά τα μέρη. Ίσως πάλι να πρόκειται για απλή συνωνυμία. Το σίγουρο είναι ότι δεν θα ξεχάσω την Barbara, μια γνωστή μου εβδομήντα πέντε χρονών, να παραγγέλνει dry martini και να κάνει με τα χέρια της μια κίνηση σαν να στύβει ρούχο, επιμένοντας να είναι πολύ «dry»! Ούτε και την επιδεξιότητά της στο καθάρισμα του αστακού!
Πίσω στο Salem για μια βόλτα στην πανέμορφη οδό Chestnut. Φαίνεται πως το 'χει τ' όνομα, γιατί και η Chestnut Street στο Beacon Hill, στην καρδιά της Βοστόνης, σε μαγεύει εξίσου με τα χτισμένα με βαθυκόκκινα τούβλα σπίτια και πεζοδρόμια, που χρονολογούνται μεταξύ 1800-50. Παράλληλα στη δεύτερη απλώνεται το Common, το αρχαιότερο πάρκο των Η.Π.Α. Απέναντι από τη βορειοανατολική γωνιά του κυριαρχεί το Καπιτώλιο της Μασαχουσέτης, το πιο χαρακτηριστικό από όλα τα ομόλογά του. Σχεδιασμένο από τον Charles Bulfinch συνδυάζει τη νεοκλασική αρχιτεκτονική με γεωργιανά στοιχεία. Κολώνες κορινθιακού ρυθμού στολίζουν τον νάρθηκά του, ενώ ο γιγαντιαίος μα οπτικά ανάλαφρος τρούλος συμβάλλει στη μοναδικότητά του. Στη νοτιοανατολική πλευρά του πάρκου βρίσκεται ο σταθμός του πρώτου μετρό της Αμερικής, που λειτούργησε το 1817! Η πόλη θεωρείται το λίκνο της αμερικανικής ανεξαρτησίας και θυμίζει Ευρώπη. Ο Samuel Adams - που έγινε μπίρα - και ο Paul Revere - όχι φυσικά ο αρχηγός του συγκροτήματος Raiders, μα ο ήρωας της επανάστασης - είναι θαμμένοι κάτω από το χώμα της.
Η Washington Street συγκεντρώνει τα εμπορικά καταστήματα όπως το Filene's με το ξακουστό υπόγειό του - όπου οι τιμές μειώνονται αυτόματα, ανάλογα με τις μέρες που βρίσκονται τα είδη εκεί -, και το βιβλιοπωλείο Golden Globe, από το 1718! Κοντά τους το παλιό Καπιτώλιο κι απέναντί του ένα υποκατάστημα της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδας.
Στο ξεχωριστό Cambridge δεσπόζουν οι εγκαταστάσεις του πανεπιστημίου Harvard, που ιδρύθηκε το 1638. Εδώ ο Gram Parsons σπούδασε Θεολογία και ο Jerry Harrison Αρχιτεκτονική. Ήταν Μάιος του 1974 όταν, ύστερα από μια συναυλία στο Harvard Square Theater, ο δημοσιογράφος (και αργότερα παραγωγός και μάνατζέρ του) Jon Landau χαρακτήρισε τον Bruce Springsteen «το μέλλον του ροκ»!
Το Boston Tea Party, εκτός από τραγούδι του Alex Harvey, είναι η γνωστή διαμαρτυρία των Βοστονέζων ενάντια στο αγγλικό μονοπώλιο του τσαγιού κατά την οποία αγανακτισμένοι πολίτες εισέβαλαν στα καράβια και άδειασαν το εμπόρευμά τους στη θάλασσα που μύρισε σαν τεράστια τσαγιέρα. To όνομα αυτής της ενέργειας υιοθέτησε και το μυθικό κλαμπ στο νούμερο 53 της Berkeley Street, στον χώρο μιας πρώην συναγωγής (πριν μετακομίσει και εν συνεχεία μετονομαστεί σε Avalon).
Το Μουσείο Καλών Τεχνών δίκαια κατέχει μια θέση ανάμεσα στα μεγαλύτερα και σπουδαιότερα του κόσμου. Φημίζεται για τη συλλογή ασιατικών έργων και ευρωπαϊκής ζωγραφικής από τον 11ο μέχρι τον 20ο αιώνα. Χαρακτηριστικό έργο για την ιστορία της πόλης αποτελεί ο πίνακας «Το Πάρκο Της Βοστόνης Στο Λυκόφως, 1885-6» του Frederick Childe Hassam. Κοντά από το μουσείο περνάει ο Fenway, ένας δρόμος που μου έγινε γνωστός από τον Jonathan Richman (στο Μουσείο Κ.Τ., ανάμεσα στους πίνακες του Cezanne, ήταν που ονειρευόταν να έχει μια φίλη περιγράφει στο «G-I-R-L-F-R-E-N»), που σαν γνήσιο παιδί της Βοστόνης την οποία λατρεύει, φρόντισε να την υμνήσει σε πολλά τραγούδια του. Το «Government Center» είναι ο τομέας με τις δημόσιες υπηρεσίες όπως προδίδει ο τίτλος του, ενώ στο αξεπέραστο «Roadrunner» γίνεται λόγος για τη «Route 128», αυτοκινητόδρομο που περιβάλλει την πρωτεύουσα της Μασαχουσέτης - «Massachusetts» -, πολιτεία-τίτλος του πασίγνωστου τραγουδιού των Bee Gees. Άλλες αντιπροσωπευτικές μουσικές περιγραφές εμπεριέχονται στο «New England» (Jonathan Richman) και πιο παλιά, από τις αρχές του 20ου αιώνα, στις συνθέσεις του εκκεντρικού Charles Ives με τίτλο «Three Places In New England».
Ένα πολύ δημοφιλές θέρετρο της πολιτείας είναι η περιοχή του Cape Cod, ιδανική για ξεκούραση, ηλιοθεραπεία, ψάρεμα, ιστιοπλοΐα, τένις, γκολφ αλλά και παραστάσεις μουσικών ή θεατρικών έργων. Γραφικές ξύλινες μονοκατοικίες φτιαγμένες από ξυλοκέραμους (shingles, όπως τραγουδάει η Joni Mitchell στο Roses Blue: "I think of tears, I think of rain on shingles...") με περιποιημένους κήπους και φρεσκοβαμμένους φράχτες - πολλές από αυτές πουλιούνται, μία από τις ενδείξεις της αμερικάνικης κρίσης -, και κωνοφόρα δέντρα που αφήνουν μερικά ξέφωτα για τα λευκά, σουβλερά καμπαναριά των εκκλησιών, φτιάχνουν το σκηνικό του. Στην προκυμαία του Plymouth διατηρείται ο βράχος (Plymouth Rock) που πρωτοπάτησαν οι έποικοι της Νέας Γης το 1620 (και που ο Cole Porter ενσωμάτωσε πανέξυπνα στο «Anything Goes») και το ακριβές αντίγραφο του πλοίου τους Mayflower βρίσκεται αγκυροβολημένο στο λιμάνι.
Ακολουθώντας τον δρόμο νούμερο 6, περνάς από το Sandwich και φυσικά σταματάς και τρως ένα, κατά προτίμηση με roast beef ή pastrami, αν και στο τοπικό μενού κυριαρχούν τα θαλασσινά παντός είδους: αστακοί, μύδια, χτένια και αχιβάδες που προσφέρονται για παχύρρευστη σούπα (chowder) με μπέικον, κρεμμύδι και φρυγανιά. Στο Orleans αρχίζει η παραλία Nauset που περιγράφεται στο κλασικό βιβλίο του Henry David Thoreau «Cape Cod» (1865). Κοντά της βρίσκεται ένα μοντέλο του πρώτου υπερατλαντικού ασύρματου που χρησιμοποίησε ο Marconi (18.1.1903). To Truro είναι ένα μικρό χωριό που δεν καταλαβαίνεις πότε το διασχίζεις, προσφιλής τόπος διαμονής συγγραφέων και ζωγράφων - ο διασημότερος όλων, Edward Hopper, είχε δηλώσει πως το φως του είναι ιδανικό για τον αυστηρό ρεαλισμό που διακρίνει τα έργα του. Η αμμώδης παραλία της Provincetown απλώνεται στο τέλος του Κόλπου που θυμίζει ανάποδο Παγασητικό. Πορτογάλοι και Αμερικάνοι ψαράδες ανακατεύονται με ζωγράφους, ποιητές, εκκεντρικά ντυμένους ομοφυλόφιλους και απλούς τουρίστες. Πολύ νωρίς είχε αρχίσει να μετατρέπεται σ' ένα βόρειο Greenwich Village και αρκετά πριν από τη δεκαετία του '60, οι μποέμ σοκάριζαν τους συντηρητικούς κατοίκους της. Τότε τα φτηνά ακόμη ενοίκια γίνονταν πόλος έλξης για συγγραφείς όπως ο Sinclair Lewis και ο Eugene O'Neill του οποίου πολλά θεατρικά πρωτοπαρουσιάστηκαν εκεί, στο «Old Cape Cod» όπως έλεγε στη δεκαετία του '50 η Patti Page - τόσο το τραγούδι όσο και την τραγουδίστρια μνημονεύουν οι Beach Boys στο «Disney Girls (1957)» - και αργότερα η Bette Midler. Μέλη των Throwing Muses / Belly εξακολουθούν να ζούνε εδώ.
Επιστρέφω στο Duxbury μέσω της χώρας των Kennedy, το Hyannis. Οι οδηγοί της Μασαχουσέτης είναι απρόβλεπτοι. Μπορεί να σταματήσουν ενώ έχουν προτεραιότητα, αλλά προσπερνούν από δεξιά, τρέχουν με 120 χλμ. όταν το όριο είναι τα 90, και γενικά δίνουν την εντύπωση ότι διάλεξαν ν’ αυτοκτονήσουν πάνω στο αυτοκίνητό σου! Είναι όμως ευγενικοί - όπως ο αμερικανικός λαός στο σύνολό του - συγκριτικά με τους Ευρωπαίους.

Στον δρόμο προς την Πρωτεύουσα

Διασχίζοντας το Ρόουντ Άιλαντ - τη μικρότερη από τις Η.Π.Α. -, το Κονέτικατ - χωρίς «κ» ανάμεσα στο «ε» και το «τ» -, τη Νέα Υόρκη - την πολιτεία -, και το Νιου Τζέρσεϊ, καλωσορίζεσαι στην Πεννσυλβανία. Εκεί, καμιά εκατοστή χιλιόμετρα δυτικά από τη Φιλαδέλφεια, αρχίζει η επαρχία του Λάνκαστερ, γνωστή και ως γερμανική περιοχή (το Dutch εδώ δεν σημαίνει ολλανδέζικος, αλλά είναι παραφθορά του επιθέτου Deutsch = γερμανικός) όπου δεσπόζουν τα κάρα, τα μονοτάξια σχολεία και οι συνήθειες του προηγούμενου αιώνα. Οι πιστοί Μεννονίτες (Amish) κυκλοφορούν ανάμεσα στους περίεργους τουρίστες σαν κομπάρσοι, όπως στην ταινία «Witness» του Peter Weir. Γι' αυτούς δεν έχει εφευρεθεί ακόμη το ηλεκτρικό ρεύμα και φυσικά δεν υπάρχει τηλεόραση. Τι ειρωνεία όμως να στρέφεις τα νώτα σου στον πολιτισμό και γι' αυτόν ακριβώς τον λόγο να γίνεσαι τουριστική ατραξιόν! Βουκολικά τοπία όπως στους πίνακες του Andrew Wyeth και στο φιλμ «Reflecting Skin». Το σπίτι του Hans Heer - θέμα αρκετών έργων του Wyeth - αποτελεί το πιο αντιπροσωπευτικό δείγμα γερμανικής μεσαιωνικής αρχιτεκτονικής στη Β. Αμερική και σήμερα λειτουργεί σαν εκκλησία - με την αρχαία ελληνική σημασία της λέξης - των Μεννονιτών. Ακόμη και τα χωριά εκεί γύρω έχουν παράξενα ονόματα, όπως Bird In Hand, Blue Ball, White Horse... Ένα από τα περίεργα αμερικάνικα λογοπαίγνια - «ο δρόμος για τον ΠΑΡΑΔΕΙΣΟ περνά από τη ΣΥΝΟΥΣΙΑ» - αναφέρεται στα χωριά Paradise και Intercourse.
Εντύπωση προκαλεί το γεγονός ότι ακόμη και το πιο απομακρυσμένο χωριουδάκι των Η.Π.Α. διαθέτει ένα μουσείο. Μπορεί να είναι αγροτικό, να εκθέτει παραδοσιακά μοτίβα πλεκτών, κεραμικών ή γυαλιού, επίπλων και ενδυμάτων του τόπου. Και ξαφνικά, κυριολεκτικά «στη μέση του πουθενά», μπορείς να ανακαλύψεις μια κομψή βίλα με αιγυπτιακά μάρμαρα, κρυστάλλινους πολυέλαιους και ταπετσαρίες από φύλλο χρυσού ή το μουσείο της Ava Gardner στο Smithsfield της Βόρειας Καρολίνας!
Η Washington D.C. φαίνεται πως χτίστηκε ειδικά για να γίνει πρωτεύουσα. Ο ίδιος ο George Washington επέλεξε αυτόν τον γήινο ρόμβο το 1758 κι ένας νεαρός Γάλλος μηχανικός που είχε πολεμήσει στην επανάσταση, ο Pierre L' Enfant, τη σχεδίασε με πρότυπο της Βερσαλλίες. Ωστόσο, η ανάπτυξή της άργησε αρκετά. Ο Charles Dickens που την επισκέφτηκε το 1842 δυσανασχέτησε: «Ευρύχωρες λεωφόροι που αρχίζουν στο τίποτα και οδηγούν στο πουθενά. Μακριοί δρόμοι, που όμως χρειάζονται σπίτια και ανθρώπους. Δημόσια κτήρια που έχουν ανάγκη λαού για να εκπληρώσουν τον σκοπό τους και στολίσματα αψίδων που αποζητούν αψίδες για να στολίσουν». Χρειάστηκε ο εμφύλιος πόλεμος - και ο κάθε πόλεμος από κει και έπειτα - για να ενεργοποιήσει την πόλη που προσήλκυσε χιλιάδες νέους κατοίκους και εξακολουθεί να συναρπάζει τα πλήθη των τουριστών. Ο δρόμος που περνά μέσα από το Καπιτώλιο τη χωρίζει σε ανατολικό και δυτικό τομέα, ενώ το πάρκο της (το Mall) σε βόρειο και νότιο. Από τον Βορρά προς τον Νότο οι δρόμοι είναι αριθμημένοι, ενώ από την Ανατολή προς τη Δύση έχουν γράμματα. (Ακριβώς το αντίθετο της Νέας Υόρκης όπου οι αριθμημένοι δρόμοι διασχίζουν το Μανχάταν από τη Δύση προς την Ανατολή, ενώ οι λεωφόροι κατευθύνονται από Βορρά προς Νότο). Στο Mall χτυπάει η καρδιά της πόλης και των αναρίθμητων τζόγκερ που τρέχουν ολημερίς. Εκεί βρίσκεται και το ινστιτούτο Smithsonian με όλα τα μουσεία που μπορεί να φανταστεί ο ανθρώπινος νους. Ακόμη πιο ασύλληπτο για τα δεδομένα της Αμερικής, είναι η δωρεάν είσοδος. Αλλού κοστίζει τουλάχιστον 5 δολάρια! Ανάμεσα στα πιο λαοφιλή συγκαταλέγονται το Μουσείο του Διαστήματος, Φυσικής και Αμερικάνικης Ιστορίας και βέβαια η Εθνική Πινακοθήκη με το μοναδικό έργο του Ντα Βίντσι εκτός Ευρώπης, τη Ginerva de' Benci, και μια άλλη ζωγραφιά του στο πίσω μέρος του μουσαμά! Η καινούργια - ανατολική - πτέρυγα του μουσείου σχεδιάστηκε από τον I.M. Pei (όπως και η δυτική του Μουσείου Καλών Τεχνών της Βοστόνης) και αφιερώνεται εξ ολοκλήρου στη Μοντέρνα Τέχνη. Ο επιστήμονας και ευεργέτης James Smithson ήταν, παραδόξως, Βρετανός. Άφησε όμως όλη την περιουσία του στις Η.Π.Α. (ύψους 515.169 δολαρίων το 1838!) προκειμένου να ιδρυθεί το ινστιτούτο που φέρει το όνομά του, με σκοπό «τη διάδοση της γνώσης!»
Το μνημείο του George Washington είναι ένας γιγαντιαίος οβελίσκος που ολοκληρώθηκε στη σημερινή του μορφή το 1884. Του Thomas Jefferson χτίστηκε με πρότυπο το Πάνθεον της Ρώμης - το οποίο στάθηκε πηγή έμπνευσης για τα σχέδια του ίδιου στο σπίτι του, Monticello - το 1943. Το εντυπωσιακότερο όλων είναι αυτό του Abraham Lincoln, φτιαγμένο το 1922. Οι 36 δωρικές κολώνες που περιβάλλουν το πελώριο άγαλμά του (έργο του Daniel Chester French) αντιπροσωπεύουν τις 36 πολιτείες που απάρτιζαν τις Η.Π.Α. την εποχή της δολοφονίας του και τα ονόματά τους είναι χαραγμένα στην κορυφή της κάθε μιας. Στο διάζωμα πάνω από τις κολώνες αναγράφονται τα ονόματα άλλων 12 πολιτειών που είχαν προστεθεί στο μεταξύ την εποχή της ανέγερσης του μνημείου. Την τελευταία δεκαετία (1982) προστέθηκε και το μνημείο για τα θύματα του Βιετνάμ - ένα τείχος από μαύρο γρανίτη με χαραγμένα τα ονόματα των νεκρών, περίπου 58.000! (Δύο ή τρία αναγράφονται από λάθος όπως ανακαλύφτηκε αργότερα. Οι άνθρωποι ζούνε!). Μέσα στο 1993 υπολογίζεται πως θα είναι έτοιμο το μνημείο των θυμάτων πολέμου της Κορέας.
Ο Λευκός Οίκος, βασισμένος σε σχέδια του Ιρλανδού James Hoban, ολοκληρώθηκε το 1829 και έκτοτε μεταβάλλεται διαρκώς καθώς ο κάθε πρόεδρος προσθέτει κάτι καινούργιο - από το τρεχούμενο νερό επί Jackson μέχρι την εγκατάσταση για το παιχνίδι με τα αλογοπέταλα επί Bush. Το Καπιτώλιο του William Thornton (1792) οφείλει κι αυτό πολλά στο Πάνθεον. Στο παλιό ταχυδρομείο, μέσα σ' ένα προαύλιο καλυμμένο από γυαλί, εγκαινιάστηκε ένα σύμπλεγμα εστιατορίων και τουριστικών μαγαζιών που απέχει πολύ από το να είναι αξιοθέατο. Και μόνο από τις ειδήσεις στην τηλεόραση και τις εφημερίδες - για να μην μιλήσουμε για τον κινηματογράφο - ο καθένας έχει στο μυαλό του εικόνες από πολλά ακόμη κτήρια.
Το κέντρο της πρωτεύουσας δεν έχει αγορά, όπως δυστυχώς συμβαίνει σε πολλές - κυρίως τις μικρές πόλεις - των Η.Π.Α., όπου το «downtown» έχει μετατραπεί σε φτωχογειτονιές με εγκαταλελειμμένα σπίτια. Η ζωή μεταφέρεται στην περιφέρεια μαζί με την αγορά, τα shopping malls, που εκτός από εμπορικά καταστήματα περιλαμβάνουν καφετερίες, κινηματογράφους, εστιατόρια κ.λπ.
Η κάποτε ανεξάρτητη και αρχαιότερη της Washington, Georgetown, διατηρεί το δικό της χρώμα και συγκεντρώνει τη μεγαλύτερη μερίδα της νυχτερινής ζωής. Στα εστιατόρια προσφέρεται η σπεσιαλιτέ της περιοχής, τα καβούρια με το μαλακό κέλυφος που τρώγεται. Προέρχονται από τον Κόλπο Τσέζαπηκ. Ένας κινηματογράφος με τέσσερις αίθουσες προβάλλει όλες τις ταινίες με είσοδο ΕΝΑ δολάριο!

Στον δρόμο προς τις Καρολίνες

Κατά μήκος της Ανατολικής Ακτής μπορεί κανείς να μείνει στον αυτοκινητόδρομο Ι-95, που φθάνει μέχρι τη Φλόριντα. Σχεδόν σε κάθε έξοδό του υπάρχει μια μικρή πόλη που αποτελείται από ένα-δύο βενζινάδικα, εστιατόρια, τα απαραίτητα shopping malls και φυσικά τα μοτέλ, που αρχίζουν να γεμίζουν μετά τις 5 το απόγευμα. Για μια-δυο μέρες διαλέγεις ένα με πισίνα - τηλεόραση και κλιματισμό διαθέτουν όλα - και εύχεσαι να βοηθήσει ο καιρός να την απολαύσεις, ξεκουράζοντας τα μάτια και το μυαλό από τις καινούργιες παραστάσεις. Στην τηλεόραση διαπιστώνεις τον πόλεμο των διαφημίσεων ανάμεσα στις διάφορες εταιρείες και προϊόντα. Στην πραγματικότητα πρόκειται συχνά για δυσφήμιση των ανταγωνιστών. Ένα παράδειγμα: η Visa περηφανεύεται πως είναι η επίσημη πιστωτική κάρτα των Ολυμπιακών Αγώνων, σε αντίθεση με την American Express, που με τη σειρά της ισχυρίζεται πως τη δέχονται παντού αλλού στη Βαρκελώνη και υπαινίσσεται πως για να πας στην Ισπανία δεν χρειάζεσαι Βίζα!
Κάνοντας μικρές βόλτες με το αυτοκίνητο - απαραίτητο γιατί ως πεζός σ' αυτά τα μέρη είναι αδύνατο να διασχίσεις τον δρόμο, δεν υπάρχουν τα ανάλογα φανάρια! – ακούς στο ραδιόφωνο τις καινούργιες επιτυχίες και ανάμεσά τους, σταθερά από τον Βορρά ως τον Νότο, εξακολουθούν να παίζονται οι Beatles και οι Fleetwood Mac.
Οι ακτές της Βιρτζίνια φέρνουν στον νου την Ποκαχόντας. Στα σύνορα Βόρειας και Νότιας Καρολίνας - εκτός από το απίστευτα κιτς τεχνητό χωριό Pedro's - βρίσκεται το επίκαιρο Cape Fear και νοτιότερα αρχίζει η αγαπημένη παραλία των Αμερικανών, η Myrtle. Ο πληθυσμός της, που τον χειμώνα δεν ξεπερνά τους 26.000 κατοίκους, αυξάνεται σε 350.000 το καλοκαίρι. Κατά μήκος της ξεφυτρώνουν πολυάριθμα λούνα παρκ με ενδιαφέροντα για κάθε μέλος της οικογένειας. Μέσα σ' αυτό το κακόγουστο απαύγασμα, ξεχωρίζει ένα απλό εστιατόριο με ναυτικό διάκοσμο και όνομα. Το Sea Captain's House προστατεύει από την τροπική βροχή που πέφτει ανελέητη στην Ocean Blvd. ένα μεσημέρι του Ιούλη. Θα 'θελα ν' άκουγα τους Talking Heads στο "I Get Wild (Wild Gravity)", ειδικά για το σημείο που αναφέρεται στη South Carolina, και δεν θα είχα αντίρρηση για το "Carolina Moon" με τον Gene Austin, αλλά ο τοπικός σταθμός δεν μου κάνει τη χάρη.
Η αποκάλυψη είναι το γοητευτικότατο Charleston στη Νότια Καρολίνα - η πρώτη πόλη στην Αμερική που συνειδητοποίησε την αναγκαιότητα της συντήρησης της πολιτιστικής (της) κληρονομιάς - που χαρακτηρίζεται από πανέμορφες επαύλεις και 181 εκκλησίες 25 δογμάτων που μαρτυρούν την ανεξιθρησκία του. Η πόλη που συνέδεσε τ' όνομά της με τον περίφημο χορό της δεκαετίας του '20, μοιάζει να ξεπήδησε από χαρακτικό του 18ου αιώνα. Παρόλες τις επιδημίες, τους σεισμούς, τις πυρκαγιές και τους τυφώνες, το Τσάρλστον παραμένει εξαιρετικά καλοδιατηρημένο. Το ότι οι «προσόψεις» των οικοδομημάτων είναι κάθετες στους δρόμους οφείλεται σ' έναν περίεργο νόμο που ήθελε τα σπίτια να φορολογούνται ανάλογα με το μήκος που καταλάμβαναν στα πεζοδρόμια. Μια εβραϊκή συναγωγή αποτελεί τρανό δείγμα του ελληνικού ρυθμού που αναγεννήθηκε στις Η.Π.Α., ενώ ο Ναός της Απτέρου Νίκης αντιγράφτηκε και ξαναχτίστηκε το 1841, σαν είσοδος μιας στοάς που στεγάζει την αγορά. Σήμερα συμπληρώνεται από χρώματα και σχήματα που μοιάζουν να ξεπήδησαν από πίνακες του Τσαρούχη.
Το μουσείο Gibbes ειδικεύεται στις μινιατούρες - μια εξαιρετική συλλογή πορτρέτων και δωματίων (!) μέσα σε εντοιχισμένα κουτιά. Στις αρχές του καλοκαιριού, για δυο βδομάδες, η όπερα, ο χορός, το θέατρο και η κλασική μουσική γίνονται αναπόσπαστο τμήμα των εξωτερικών χώρων της πόλης, καθώς φιλοξενεί το φεστιβάλ Spoleto USA, μια ιδέα του μαέστρου και συνθέτη Gian Carlo Menotti, που πρωτοϋλοποιήθηκε το 1977. Η ζωή στις ταράτσες και τις αυλές της Market Street συνεχίζεται και τους υπόλοιπους καλοκαιρινούς μήνες. Στο μπαρ Dudley's κάνω τις πρώτες μου επιλογές σε CD juke box! Μουσική τζαζ ή ροκ ξεχύνεται στην ατμόσφαιρα και καθιστά το Τσάρλστον ένα από τα σπάνια μέρη αυτής της διαδρομής που ο κόσμος προτιμά τα υπαίθρια καφέ από την ψύξη του air condition. Από το κέντρο του δεν θα μπορούσε να λείπει η «Αθήνα», ένα ελληνικό εστιατόριο που φημίζεται για την… πίτσα του!

Στον δρόμο της επιστροφής

Παίρνοντας τον δρόμο της επιστροφής, έχοντας δει έντεκα πολιτείες, ξεκινάω να σημειώνω ομοιότητες και διαφορές αρχίζοντας από την επιφάνεια. Σε πολλές από αυτές, τα αυτοκίνητα έχουν τις πινακίδες με τον αριθμό κυκλοφορίας μόνο στο πίσω μέρος τους. Η καθεμιά έχει και τα χαρακτηριστικά της. Στη Νότια Καρολίνα είναι ζωγραφισμένο ένα κίτρινο ορτύκι. Στη Βόρεια έχουν γραμμένο το σλόγκαν «πρώτοι στην πτήση» - από εκεί πέταξαν οι αδερφοί Wright -, κ.ο.κ. Επίσης, επειδή υπάρχουν πολλές πόλεις με το ίδιο όνομα, η αναφορά της πολιτείας είναι απαραίτητη. Νότια της Washington D.C. (D.C. = District of Columbia) για παράδειγμα, υπάρχει μία άλλη Washington, στη Virginia. Σε όλα τα εστιατόρια οι ευχάριστες σερβιτόρες σού φέρνουν ένα ποτήρι κρύο νερό μαζί με τον κατάλογο. Οι Αμερικάνοι πίνουν πολύ καφέ - ακόμη και με το φαγητό τους - και παγωμένο τσάι, που σερβίρονται «χωρίς πάτο». Το φλιτζάνι ή το ποτήρι σου γεμίζουν συνέχεια, ώσπου να ζητήσεις τον λογαριασμό. Η εξυπηρέτηση είναι παντού άψογη και φιλική. Με το χαμόγελο των υπαλλήλων έχουν πρόβλημα μόνο μερικοί κομπλεξικοί Ευρωπαίοι που συνήθισαν στα «μούτρα» και τους καβγάδες. Δεν μ' ενδιαφέρει αν είναι ψεύτικο ή προσποιητό, όπως πολλοί το χαρακτηρίζουν. Πουθενά δεν απέκτησα άλλωστε στενότερες σχέσεις με τις ταμίες των καταστημάτων. Απλά, το να ψωνίζω στην Αμερική μού είναι πολύ πιο ευχάριστο από οπουδήποτε αλλού.
Δυσκολεύτηκα πολύ να προσεγγίσω τη Βαλτιμόρη. Τόσο στην κάθοδο όσο και στην επιστροφή, χάθηκα στις διασταυρώσεις και δεν κατάφερα να δω την πινακίδα με κατεύθυνση το κέντρο της. Όταν το ανέφερα αργότερα σε μια φίλη μου που ζει στη Νέα Υόρκη και πηγαινοέρχεται τακτικά στην ιδιαίτερη πατρίδα της, την Ουάσινγκτον, κούνησε συγκαταβατικά το κεφάλι της και ομολόγησε πως κι αυτή δεν έχει βρει ποτέ τον ίδιο δρόμο για να διασχίσει τη Βαλτιμόρη, που όπως και να 'χει με απογοήτευσε. Ενώ στα προάστια που περιπλανήθηκα εντυπωσιάστηκα από τις βίλες και τη βλάστηση, το κέντρο της με μελαγχόλησε. Ερειπωμένα σπίτια, καμμένα, πληγές από τον πόλεμο της αστυνομίας με τις συμμορίες των δρόμων που στιγμάτισαν προηγούμενες δεκαετίες και που παραμένουν ανεπούλωτες. Η γενέτειρα της Billie Holiday και του Frank Zappa παραμένει φτωχή, παρά το λιμάνι της, και μικροαστική. Θα 'λεγε κανείς πως περιέχει μόνο το δεύτερο συνθετικό από τις κωμικο-τραγικές ταινίες του John Waters. Oh Baltimore, poor Baltimore - εκτιμώ ακόμη περισσότερο τον Randy Newman (για τον οποίο λέγεται ότι δεν είχε πατήσει καν το πόδι του στην πόλη όταν έγραψε το ομώνυμο τραγούδι) και τη σπαραξικάρδια ερμηνεία της Nina Simone.
«Μάλλον θα προτιμούσα να ήμουν στη Φιλαδέλφεια», ήθελε ο W.C. Fields να σαρκάζει η ταφόπλακά του, παρ' όλο που - όπως ισχυρίζονται πολλοί αυτόχθονες - «το βράδυ μαζεύουν τα πεζοδρόμια». Για να πω την αλήθεια η πόλη δεν μου φάνηκε τόσο νεκρή - κάθε άλλο. Έχει ένα καλό μουσείο - στο προαύλιό του έτρεχε ο Stallone στο «Rocky» - με επίκεντρο μια πολύ εμπεριστατωμένη συλλογή έργων του Marcel Duchamp, τα υπόλοιπα εκθέματα όμως μπερδεύουν το μάτι. Απέναντι, μια ακόμη σημαντική συλλογή - η μεγαλύτερη εκτός Γαλλίας - γλυπτών του Rodin. (Αν δω άλλον έναν «Σκεπτόμενο» δεν ξέρω πώς θ' αντιδράσω! Τον συνάντησα σε διάφορα μεγέθη και υλικά στα μουσεία της Βοστόνης, της Ουάσινγκτον, ακόμη και στο πολυκατάστημα fnac του Βερολίνου. Μα πόσοι υπάρχουν επιτέλους; Κάτι ανάλογο συμβαίνει και με την «Μπαλαρίνα» του Degas, αλλά ξέρω ότι υπάρχουν τουλάχιστον οκτώ μοντέλα). Στην ίδια περιοχή, δεξιά κι αριστερά της λεωφόρου Benjamin Franklin - που σχεδιάστηκε με πρότυπο τα παρισινά Ηλύσια Πεδία - ξεχωρίζουν η βιβλιοθήκη, η Ακαδημία Φυσικών Επιστημών κι ένα μουσείο που σε προτρέπει ν' αγγίξεις τα εκθέματά του. Παρακάτω αρχίζει το κέντρο όπου δεσπόζει το Δημαρχείο κι ένας μασονικός ναός.
Η τρίτη ενδιαφέρουσα περιοχή είναι η λεγόμενη «ιστορική» και ο χαρακτηρισμός δεν είναι διόλου υπερβολικός. Σε τέσσερα οικοδομικά τετράγωνα περικλείεται όλη σχεδόν η ιστορία της χώρας. Το πέρασμα από την Πρώτη Τράπεζα (1797) στη Δεύτερη (1824), που χτίστηκε με μοντέλο τον Παρθενώνα, και βέβαια την Πλατεία της Ανεξαρτησίας - όπου πρωτοδιαβάστηκε η διακήρυξή της (1776) - με τη θρυλική Καμπάνα της Ελευθερίας, γίνεται άνετα με τα πόδια.
Ύστερα από λίγες μέρες, οι μετρημένοι ουρανοξύστες φαντάζουν σαν φτωχοί συγγενείς των νεοϋορκέζικων. Το πρόσωπο της Φιλαδέλφειας - που χάρη στο πλάνο του William Penn (από τον οποίο ολόκληρη η πολιτεία ονομάστηκε Πεννσυλβανία) εξασφαλίζει εύκολο προσανατολισμό - μεταβάλλεται απότομα από τετράγωνο σε τετράγωνο. Δίπλα σε υπερσύγχρονα κτήρια βλέπεις χαμόσπιτα και φτωχογειτονιές, όπου ειδικά αυτοκίνητα φέρνουν τροφή στους άστεγους. Φαίνεται πως χάθηκε κι ο τελευταίος απόηχος από τα teen idols, το τουίστ, ακόμη και το πιο πρόσφατο Philly Sound.
Η Νέα Υόρκη είναι τόσο σαγηνευτική και μόλις δύο ώρες ταξίδι. Την προσέγγισα από τη γέφυρα Verazzano. Ήταν η δεύτερη φορά που την έβλεπα τα τελευταία τρία καλοκαίρια. Τώρα είχε πολύ λιγότερες λιμουζίνες απ' ό,τι το 1990. Όμορφη, άσχημη, ακριβή, φτηνή, καλή, κακή, γεμάτη ράτσες και φυλές. Πρόκειται χωρίς αμφιβολία για μια μικρογραφία του κόσμου. Και σίγουρα ξεχειλίζει ταλέντο. Σ' ένα πιάνο μπαρ της 82ης Οδού η σερβιτόρα αφήνει τον δίσκο με τα ποτήρια και τραγουδάει με τρόπο που θα ζήλευαν πολλές επαγγελματίες με συμβόλαια. Το Greenwich Village εξακολουθεί να είναι ο καλλιτεχνικός πυρήνας της γης. Οι μόδες έρχονται και παρέρχονται, ωστόσο η μποέμ νοοτροπία παραμένει. Το Bridge Café, κοντά στη γέφυρα του Μπρούκλιν, είναι ένα καινούργιο εστιατόριο, πρώην speak easy - τα κέντρα που λειτουργούσαν παράνομα την εποχή της ποτοαπαγόρευσης. Στο Ballroom - όπου απαγορεύεται το κάπνισμα όπως σε τόσα και τόσα εστιατόρια που σε ρωτάνε «smoking or not», λες και μπαίνεις σε αεροπλάνο – η Blossom Dearie τραγουδά συνοδεύοντας τον εαυτό της στο πιάνο. Τι καλύτερο δώρο από το να ακούς να σου αφιερώνει το "Manhattan" στα γενέθλιά σου;
Το Guggenheim, που ξανάνοιξε πρόσφατα ύστερα από επισκευές - το μοναδικό αυτό κτήριο του Frank Lloyd Wright στην Πέμπτη Λεωφόρο, όχι εκείνο που εγκαινιάστηκε φέτος στο Broadway - έχει στριμωγμένα τα έργα του σε χώρους που κανονικά λειτουργούν ως γραφεία, λόγω μιας installation με φώτα νέον του Dan Flavin. Στο Central Park παίζουν και πάλι έργα Σαίξπηρ. Φαντάζομαι πως το Μανχάταν μπορεί να είναι η κόλαση επί της γης με μικρομεσαίο εισόδημα. Η φίλη μου παραπονιέται πως τα πάντα ακριβαίνουν, η ζωή δυσκολεύει, το δολάριο κατρακυλάει. Κι ύστερα, εκεί που οδηγεί στο Broadway, αναφωνεί ενθουσιασμένη: «Τι γκρινιάζω; Να 'μαι εδώ, με τ' αυτοκίνητό μου, σ' έναν από τους διασημότερους δρόμους του κόσμου!»
Θα μείνω τρεις νύχτες στην East Side, στην 73η Οδό - ακόμη δεν έχω καταλάβει πώς έχει καθιερωθεί στην Ελλάδα η εκδοχή «στους 73 δρόμους», που εκτός του ότι θυμίζει την έκφραση «στους πέντε δρόμους», είναι λανθασμένη - ανάμεσα στη 2η και 3η λεωφόρο. Πριν κατευθυνθώ προς το αεροδρόμιο της Βοστόνης θα διανυκτερεύσω, συμβολικά, κοντά στο Berlin του Κονέτικατ. Εκεί γύρω - μια από τις ακριβότερες περιοχές των Η.Π.Α. - θαρρείς πως η φύση επιβάλλει μια αόρατη τάξη ακόμη και στο γρασίδι. Περνάω από το New Haven, την γενέθλια πόλη των αγαπημένων μου Carpenters με το πανεπιστήμιο του Yale, το Bridgeport - ιδιαίτερη πατρίδα του Robert Mitchum - και το Hamden όπου γεννήθηκε ο ηθοποιός Ernest Borgnine και πέθανε ο συγγραφέας Thornton Wilder.
Ναι, μια από τις νεότερες χώρες της υδρογείου - αν εξαιρέσουμε τις πρόσφατες εξελίξεις - με ενιαία ιστορία μόλις διακοσίων ετών, καταφέρνει να εξάγει «πολιτισμό», τρόπο ζωής, ακόμη και σε χώρες με τις αρχαιότερες καταβολές. Οι ίδιοι οι Αμερικανοί ξαφνιάζονται και ονειρεύονται να επισκεφθούν την Ευρώπη όπου αισθάνονται να έχουν τις ρίζες τους. Και οι πιο ευαίσθητοι από αυτούς απογοητεύονται όταν βλέπουν την αμερικανοποίησή της. Ναι, αγαπάνε την πατρίδα τους αλλά κατά βάθος έχουν μια περίεργη κοσμοθεωρία. Ενώ οι περισσότεροι άνθρωποι όταν πεθάνουν θέλουν να πάνε στον Παράδεισο, οι Αμερικανοί θέλουν να πάνε στο Παρίσι!

1992/2005