Μεταδίδει από το Βερολίνο ο Βασίλης Κοντόπουλος
Hans Bellmer, Louise Bourgeois:
DOUBLE SEXUS
Χανς Μπέλμερ, Λουίζ Μπουρζουά:
ΔΙΓΕΝΕΙΑ
Είναι μια ηλιόλουστη καλοκαιρινή μέρα, η θερμοκρασία πλησιάζει τους 30 βαθμούς Κελσίου κι εγώ έχω αποφασίσει να πάω στην έκθεση Double Sexus, που παρουσιάζει περισσότερα από 70 έργα της Louise Bourgeois και του Hans Bellmer. Ο χώρος βρίσκεται απέναντι από το παλάτι Charlottenburg, στο κτήριο που μέχρι πριν από λίγα χρόνια στέγαζε την προτομή της Νεφερτίτης και που από το 2008 φιλοξενεί μόνιμα τη συλλογή Scharf-Gerstenberg.
Δεν είναι πολύ μακριά από το σπίτι μου, ούτε δέκα λεπτά με το ποδήλατο, αλλά εμένα έχει προλάβει να μου κολλήσει η φωνή του Robert Tear στη φράση «double sexe» από έναν στίχο του Arthur Rimbaud. Προέρχεται από το ποίημα Antique του κύκλου Les Illuminations, που ξεκινάει υμνώντας έναν «χαριτόβρυτο γιο του Πάνα» και που μελοποίησε ο Benjamin Britten το 1939, περίπου πενήντα χρόνια μετά τη δημοσίευσή του. Εναν χρόνο νωρίτερα ο Hans Bellmer άφηνε το ναζιστικό Βερολίνο για το Παρίσι των σουρεαλιστών και η Louise Bourgeois μετακόμιζε στη Νέα Υόρκη έχοντας παντρευτεί τον αμερικανό ιστορικό Τέχνης Robert Goldwater.
Αν και ο Ρεμπό δεν είχε σχέση με τον σουρεαλισμό, αφού πέθανε τριάντα χρόνια πριν εφευρεθεί ο όρος, δεν είναι λίγοι εκείνοι που τον θεωρούν πρόδρομο του κινήματος, γεγονός που τον τοποθετεί ανάμεσα στους ελάχιστους προγενέστερούς του καλλιτέχνες που οι ίδιοι οι σουρεαλιστές αναγνωρίζουν την αξία τους. Ενας από αυτούς, ο Georges Bataille, είχε δημοσιεύσει το 1928 με το ψευδώνυμο Lord Auch την κλασική, στο μεταξύ, ερωτική νουβέλα «Histoire de l'oeil» («Ιστορία του ματιού»). Αυτό το κείμενο ενέπνευσε τόσο τη Louise Bourgeois όσο και τον Hans Bellmer, δύο καλλιτέχνες που δεν συναντήθηκαν ποτέ, μα που ωστόσο το έργο τους έχει πολλά κοινά στοιχεία. Ο Bellmer, μάλιστα, εικονογράφησε μια μεταγενέστερη έκδοση του βιβλίου (1945).
Η Bourgeois γεννήθηκε στο Παρίσι το 1911 και πέθανε στις 31 Μαΐου 2010 στη Νέα Υόρκη, όπου ζούσε και εργαζόταν αδιάκοπα, ώς το τέλος. Γνωστή και με το υποκοριστικό Spiderwoman εξαιτίας των γιγαντιαίων (πάνω από εννέα μέτρα ύψος) γλυπτών της που παριστάνουν αράχνες, θεωρείται σήμερα μητέρα της εξομολογητικής Τέχνης. Ο Γερμανός Bellmer γεννήθηκε στο Κατόβιτσε της σημερινής Πολωνίας το 1902 και πέθανε στο Παρίσι το 1975, καταξιωμένος ως σημαντικός εκπρόσωπος του φανταστικού ρεαλισμού, έχοντας φιλοτεχνήσει, μεταξύ άλλων, και το εξώφυλλο της πρώτης έκδοσης του σκανδαλώδους ερωτικού μυθιστορήματος Η Ιστορία τής Ο (1954). Το έργο του εξακολουθεί να εμπνέει μέχρι τις μέρες μας, όπως δείχνει το όνομα του μετα-πανκ συγκροτήματος από τη Νέα Υόρκη, Bellmer Dolls.
Ως είσοδος στον εκθεσιακό χώρο χρησιμεύει η Πύλη της Kalabsha, η μοναδική υπενθύμιση πως εδώ στεγαζόταν κάποτε το Αιγυπτιακό Μουσείο του Βερολίνου. Αμέσως μετά και πριν από τα εκθέματα, ο επισκέπτης βρίσκεται απέναντι από δύο φωτογραφίες των καλλιτεχνών: δεξιά, του Hans Bellmer, τον οποίο ο φακός της Karin Szekessy συνέλαβε κατά την ώρα της δουλειάς, το 1965, αριστερά, ένα πορτρέτο της Louise Bourgeois από τον Robert Mapplethorpe, το 1982. Στο πάτωμα, μπροστά από τη φωτογραφία, ένα βάζο με λουλούδια υπενθυμίζει τον πρόσφατο θάνατό της.
Οι κούκλες του Bellmer, κατασκευασμένες επί τούτου δύσμορφες, ακρωτηριασμένες, διαμελισμένες, λειτουργούν ως υποκατάστατο της γυναίκας. Τις εμπνεύστηκε παρακολουθώντας μια παράσταση της όπερας του Jacques Offenbach Τα Παραμύθια του Χόφμαν και διαβάζοντας τις δημοσιευμένες επιστολές του αυστριακού καλλιτέχνη Oskar Kokoschka. «Το σώμα μοιάζει με μια πρόταση, η οποία φαίνεται να μας προσκαλεί να τη διασπάσουμε στα γράμματα που την αποτελούν, προκειμένου να αποκαλυφθούν εκ νέου τα αληθινά μηνύματά της μέσα από μια ατελείωτη σειρά αναγραμματισμών», γράφει σ' ένα σχόλιό του που συνοδεύει τα έργα της μούσας του Unica Zurn. Η επιλογή της κούκλας, που μοιάζει περισσότερο με θύμα σεξουαλικού εγκλήματος παρά με παραδοσιακό παιχνίδι, καταδίκασε τον δημιουργό της σε διαρκή απολογία για τη θεματολογία του, ενώ τα έργα του συγκαταλέγονταν ανάμεσα σ' εκείνα που το ναζιστικό καθεστώς χαρακτήρισε «εκφυλισμένα», αφού έρχονταν σε έντονη αντίθεση με την ιδεολογία της τελειότητας του σώματος της άριας φυλής. Η «Demi-poupee» (1971), με το ένα πόδι, το ένα στήθος και με μία σχισμή αιδοίου στο κεφάλι που παραπέμπει σε κουμπαρά, ήταν ένα από τα πρωτοποριακά έργα που σίγουρα λειτούργησε ως πρότυπο στο «Bunny» της Sarah Lucas. Το ύφος του Bellmer κυριαρχεί και στην περιβόητη φωτογραφία του Robert Whitaker που χρησιμοποιήθηκε ως εξώφυλλο στη συλλογή των Beatles «Yesterday and Today» (1966), πριν αποσυρθεί εξαιτίας διαμαρτυριών από μερίδα ενοχλημένων πολιτών. Ακόμη και σήμερα οι επισκέπτες της έκθεσης προειδοποιούνται πως κάποια από τα μοτίβα ενδέχεται να τους σοκάρουν.
Το πρώτο έκθεμα της Bourgeois είναι ένας πελώριος φαλλός που κρέμεται από ψηλά, με τον ειρωνικό τίτλο «Fillette» («Κοριτσάκι»). Η πιο προσεκτική παρατήρηση φανερώνει ότι πρόκειται ταυτόχρονα και για ένα αιδοίο, ένα έργο που, σύμφωνα με δηλώσεις της, ενσωματώνει την ίδια και τους τέσσερις άνδρες της ζωής της (τον σύζυγό της και τους τρεις γιους τους). Ο προφανής συνδετικός κρίκος της δουλειάς της με αυτήν του Bellmer είναι το παιχνίδι συγχώνευσης των δύο φύλων που αποσκοπεί στη δημιουργία ενός διπλού, του ερμαφρόδιτου. Ισως, υποσυνείδητα, η Bourgeois, που είχε τραυματιστεί ψυχικά στην παιδική ηλικία της όταν ανακάλυψε πως ο πατέρας της είχε σχέσεις με την γκουβερνάντα της εν γνώσει της μητέρας της, επιχειρεί μ' αυτόν τον τρόπο να μειώσει την ανδρική ισχύ. Με πρότυπο το άγαλμα της Εφέσιας Αρτέμιδος δημιούργησε από ροζ πλαστικό το ακέφαλο γλυπτό «Nature Study» (1984), για το οποίο φημολογείται πως είναι η ίδια. Μια σπουδή του Bellmer στο ίδιο μοτίβο αντιπαρατίθεται πιο κάτω. Από το ίδιο υλικό, πάντα σε ροζ χρώμα, είναι κατασκευασμένο ένα έξεργο ανάγλυφο, στο οποίο οι μαστοί παραπέμπουν σε όρχεις ταύρων ή το αντίθετο.
Στο τέλος μένει η εντύπωση πως η ανδρική σκοπιά είναι πιο σκληρή, καθώς ο Bellmer καρφώνει τις κούκλες του προκειμένου να τις φωτογραφήσει (μια μορφή καταστροφής), ενώ η γυναικεία, της Bourgeois, με την πάνινη, στρογγυλεμένη κούκλα, που έχει τίτλο «Endless Pursuit» (2000), φτιάχνει μια ευαίσθητη, θηλυκή υφήλιο.
Το αισιόδοξο μήνυμα της καλλιτέχνιδος είναι: «Πιστεύω πως αν δουλέψεις αρκετά, αυτός ο κόσμος θα γίνει καλύτερος».
Η έκθεση στο Βερολίνο, που πλαισιώνεται από διαλέξεις και θεατρικές παραστάσεις, θα διαρκέσει μέχρι τις 15 Αυγούστου και έπειτα θα μεταφερθεί στη Χάγη. Είναι βέβαιο πως οι 47.000 επισκέπτες ετησίως, που κατατάσσουν τη συλλογή Scharf-Gerstenberg στην προτελευταία θέση δημοτικότητας από τα 17 κρατικά μουσεία της πόλης, θα αυξηθούν φέτος κατακόρυφα.
"http://www.enet.gr/?i=news.el.article&id=188114"
